Καλές Πρακτικές σε Ευρωπαϊκές Χώρες

Μηχανισμοί ελέγχου της ποιότητας της παρεχόμενης νομικής βοήθειας

Συγκριτική ανάλυση πρακτικών των χωρών της Ευρώπης

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα Ευρωπαϊκά Κράτη υιοθετούν μηχανισμούς για τον έλεγχο της ποιότητας της παρεχόμενης νομικής βοήθειας.[1] Τέτοιοι μηχανισμοί περιλαμβάνουν: α) την διαρκή εκπαίδευση και ειδίκευση των παρόχων νομικής βοήθειας, β) την αυτο-αξιολόγηση, την αξιολόγηση από ομότιμους (peer-review) ή από τους δικαιούχους νομικής βοήθειας και άλλων νομικών επαγγελματιών, γ) τον τακτικό έλεγχο από ειδικό φορέα, δ) τη λειτουργία μηχανισμού καταγγελιών, ε) τη δυνατότητα επιλογής του παρόχου νομικής βοήθειας, κτλ. Παρακάτω παρατίθενται παραδείγματα των πρακτικών αυτών εστιασμένων κυρίως στην ποιότητα της παρεχόμενης νομικής βοήθειας:

1) Λιθουανία

Η Λιθουανία τα τελευταία χρόνια έχει καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για τη βελτίωση του συστήματος παροχής κρατικής νομικής βοήθειας. Προς το σκοπό αυτό η Κυβέρνηση διεξήγαγε μια συγκριτική έρευνα με παραδείγματα από Ευρωπαϊκά κράτη, υιοθετώντας τις πρακτικές εκείνες οι οποίες μπορούν να συνδράμουν σε μια αποτελεσματική παροχή νομικής βοήθειας.[2]

Στη Λιθουανία το σύστημα παροχής νομικής βοήθειας διακρίνεται σε πρωτοβάθμια και σε δευτεροβάθμια.[3] Η πρωτοβάθμια νομική βοήθεια παρέχεται από την αρμόδια νομική υπηρεσία του εκάστοτε Δήμου και περιλαμβάνει μια συνεδρία με ειδικό ή δικηγόρο του Δήμου, ο οποίος παρέχει νομικές συμβουλές και βοηθάει στην εξωδικαστική επίλυση μιας διαφοράς (ακόμα και την κατάρτιση σχετικού συμφωνητικού).

Η δευτεροβάθμια νομική βοήθεια, η οποία παρέχεται κατόπιν απόφασης της Υπηρεσίας Νομικής Βοήθειας, αφορά τις περιπτώσεις εκείνες όπου απαιτείται εκπροσώπηση ενώπιον των δικαστηρίων ή αρχών. Παρέχεται από δικηγόρους που παρέχουν σε μόνιμη βάση νομική βοήθεια ή από δικηγόρους οι οποίοι παρέχουν νομική βοήθεια ανά περίπτωση (ad hoc). Πρέπει να τονιστεί ότι ο δικαιούχος νομικής βοήθειας μπορεί να επιλέξει ο ίδιος το δικηγόρο ή βοηθό δικηγόρου που θέλει να τον εκπροσωπήσει, αρκεί ο δικηγόρος αυτός να παρέχει τη συναίνεσή του γραπτά. Αν όχι, ανατίθεται δικηγόρος από την Υπηρεσία Κρατικής Νομικής Βοήθειας από σχετικό κατάλογο.

Οι δικηγόροι οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο της Υπηρεσίας Νομικής Βοήθειας, πρέπει α) να έχουν άδεια άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος και να έχουν εγγραφεί στον κατάλογο των Δικηγόρων που ασκούν δικηγορία, β) να έχουν λάβει απόφαση έγκρισης ότι πληρούν τις προϋποθέσεις για την παροχή νομικής βοήθειας από τον οικείο Δικηγορικό Σύλλογο και γ) μέσα στην τελευταία πενταετία να μην έχει τερματιστεί η συμφωνία για παροχή νομικής βοήθειας λόγω μη-πλήρωσης των όρων της. Σε περίπτωση που ένας δικηγόρος θέλει να συμπεριληφθεί στον κατάλογο των δικηγόρων που παρέχουν νομική βοήθεια σε μόνιμη βάση, θα πρέπει πρέπει να περάσει ειδικές εξετάσεις επιλεξιμότητας (special selection exam).

Στη Λιθουανία έχει συσταθεί επίσης το Συμβούλιο Συντονισμού για τη Κρατική Νομική Βοήθεια (State-guaranteed Legal Aid Co-ordination Council) το οποίο αποτελείται από εκπροσώπους του Κοινοβουλίου, του Δικηγορικού Συλλόγου Λιθουανίας, της Ένωσης Δικηγόρων Λιθουανίας, της Ένωσης Δικαστών Λιθουανίας, του Υπουργείου Δικαιοσύνης, του Υπουργείου Οικονομικών, της Υπηρεσίας Κρατικής Νομικής Βοήθειας, της Ένωση των Δήμων και ΜΚΟ. Ο βασικός ρόλος του Συμβουλίου αυτού, σύμφωνα με το Νόμο για την κρατική Νομική Βοήθεια[4] (άρθρο 7) είναι:

– να καταθέτει προτάσεις για τη βελτίωση της πολιτικής της κρατικής νομικής βοήθειας

– να προβαίνει σε ανάλυση των εκθέσεων πεπραγμένων των δημοτικών αρχών κατά την οργάνωση και παροχή της πρωτοβάθμιας νομικής βοήθειας και να καταθέτει προτάσεις για την παροχή της πρωτοβάθμιας νομικής βοήθειας

– να προβαίνει σε ανάλυση των δραστηριοτήτων της Υπηρεσίας Κρατικής Νομικής Βοήθειας και να υποβάλλει προτάσεις για τη βελτίωσή τους

– να καταθέτει προτάσεις για την ανάγκη χρηματοδότησης από τον κρατικό προϋπολογισμό για την παροχή κρατικής νομικής βοήθειας αλλά και για την αποτελεσματική τους χρήση

– να καταθέτει προτάσεις για την υιοθέτηση και τροποποίηση νομικών πράξεων που εφαρμόζουν τον νόμο για τη κρατική νομική βοήθεια

– να καταθέτει προτάσεις για την αμοιβή των δικηγόρων που παρέχουν δευτεροβάθμια νομική βοήθεια και διαμεσολάβηση

Με αυτόν τον τρόπο ο νόμος εγγυάται τη συμμετοχή διαφόρων φορέων στην διαμόρφωση της γενικότερης πολιτικής στην παροχή νομικής βοήθειας στην Λιθουανία αλλά και τη βελτίωσή του.

Βάσει του ιδίου νόμου και όσον αφορά στην αξιολόγηση της παρεχόμενης δευτεροβάθμιας Κρατικής Νομικής Βοήθειας, ο Δικηγορικός Σύλλογος Λιθουανίας (εθνικός δικηγορικός σύλλογος) έχει ως υποχρέωση να επιβεβαιώνει την ποιότητα των υπηρεσιών των δικηγόρων και των βοηθών δικηγόρων που παρέχουν δευτεροβάθμια κρατική νομική βοήθεια σύμφωνα με τους κανονισμούς για την αξιολόγηση της ποιότητας της δευτεροβάθμιας νομικής βοήθειας που έχουν εγκριθεί από τον εν λόγω Σύλλογο (άρθρο 10). Όπως τονίστηκε και παραπάνω, ένας δικηγόρος θα πρέπει να έχει λάβει έγκριση από το Δικηγορικό Σύλλογο ότι πληρεί τις προϋποθέσεις για την παροχή νομικής βοήθειας.

Στην περίπτωση που ο δικαιούχος δεν είναι ευχαριστημένος με τις παρεχόμενες υπηρεσίες του δικηγόρου του, λόγω παραλείψεων ή αντιδεοντολογικής και ανήθικης συμπεριφοράς ή επειδή ζήτησε αμοιβή, μπορεί να υποβάλλει καταγγελία στο Δικηγορικό Σύλλογο Λιθουανίας, ο οποίος και είναι αρμόδιος για την αξιολόγηση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται.

2) Βέλγιο

Η παροχή νομικής βοήθειας στο Βέλγιο γίνεται σε δύο επίπεδα: την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια νομική βοήθεια.[5] Η πρωτοβάθμια νομική βοήθεια αφορά στις ‘ανοικτές’ συνεδρίες, κατά τις οποίες οι δικηγόροι παρέχουν μια αρχική εκτίμηση επί των νομικών ζητημάτων που τους τίθενται. Η δευτεροβάθμια νομική βοήθεια αφορά στην παροχή νομικών συμβουλών ή/και την εκπροσώπηση του ωφελούμενου ενώπιον του δικαστηρίου.

Στο Βέλγιο έχουν συσταθεί τοπικά Γραφεία Νομικής Βοήθειας εντός των Δικηγορικών Συλλόγων (Legal Aid Bureau – BAJ).[6] Κάθε Σύλλογος καταρτίζει έναν κατάλογο με εθελοντές δικηγόρους τόσο για γενικά όσο και για ειδικά νομικά ζητήματα. Οι όροι εγγραφής των δικηγόρων διαφέρουν από Σύλλογο σε Σύλλογο.

Συνήθως το Συμβούλιο του τοπικού Δικηγορικού Συλλόγου απαιτεί:

• Οι δικηγόροι πρέπει να αποδεικνύουν την κατάρτιση/ειδίκευση σε συγκεκριμένο πεδίο, παραθέτωντας τις ώρες επαγγελματικής εκπαίδευσης και τις δεξιότητες σε ένα ή περισσότερα ζητήματα επιλογής, ή για την συγκεκριμένη ειδικευμένη διαδικασία για την οποία αιτούνται την εγγραφή τους
• Ως μέρος της τριετούς άσκησής τους για κατάρτιση, οι ασκούμενοι δικηγόροι πρέπει να προσκομίζουν μια δήλωση επαγγελματικής ικανότητας (η οποία απονέμεται κατόπιν επιτυχούς συμμετοχής στις εξετάσεις του δικηγορικού συλλόγου μετά από ένα έτος άσκησης) αλλά και να είναι εγγεγραμμένοι στην “pro deo” νομική βοήθεια (δηλ. δωρεάν νομική βοήθεια), η οποία παρέχεται σε τοπικό επίπεδο σε ωφελούμενους. Η συμμετοχή σε υποθέσεις νομικής βοήθειας (pro bono) κατά μηνιαία βάση αποτελεί υποχρεωτική προϋπόθεση για την εκπλήρωση της τριετούς άσκησης των υποψήφιων δικηγόρων (στη Φλαμανδία, αντίστοιχα οι οι υποψήφιοι δικηγόροι πρέπει να έχουν αναλάβει τουλάχιστον 15 pro bono υποθέσεις κατά την τριετή τους άσκηση).

Έτσι, το Γραφείο Νομικής Βοήθειας ορίζει έναν δικηγόρο από τον κατάλογο που περιλαμβάνει ασκούμενους δικηγόρους, οι οποίοι υποχρεωτικά πρέπει να παρέχουν νομική βοήθεια κατά την τριετή τους άσκηση αλλά και εξειδικευμένους δικηγόρους οι οποίοι ζητούν να συμπεριληφθούν σε αυτόν.

Στο Βέλγιο, η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών νομικής βοήθειας του εκάστοτε δικηγόρου-παρόχου νομικής βοήθειας ελέγχεται από το Γραφείο Νομικής Βοήθειας μετά την ολοκλήρωση της παροχής νομικής βοήθειας.[7] Η αξιολόγηση πραγματοποιείται μέσω ενός συστήματος αξιολόγησης από ομότιμους δικηγόρους (peer review assessment). Στην πράξη, δηλαδή, δικηγόροι αξιολογούν αν η συγκεκριμένη υπηρεσία έχει ολοκληρωθεί σωστά (έλεγχος ποιότητας – quality control) ή αν δεν έχει ολοκληρωθεί καθόλου (αποτελεσματικότητα – effectiveness). Επίσης, γίνεται και ένας διαπιστωτικός έλεγχος (cross-check) από μια ομάδα ελεγκτών, η οποία αποτελείται από δικηγόρους εγγεγραμμένους σε συλλόγους (barristers), που προβαίνουν σε έλεγχο ενός συγκεκριμένου αριθμού ολοκληρωμένων υποθέσεων νομικής βοήθειας, σύμφωνα με το πεδίο νομικής ειδίκευσής τους. Αν οι ελεγκτές αυτοί διαφωνήσουν για μια συγκεκριμένη υπόθεση, την τελική απόφαση τη λαμβάνει το Γραφείο Νομικής Βοήθειας.

3) Ηνωμένο Βασίλειο

Στην Αγγλία και Ουαλία, η Αρχή Νομικής Βοήθειας (Legal Aid Agency-LAA) υπάγεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και διατηρεί μητρώο με παρόχους νομικής βοήθειας. Δικηγορικές εταιρείες και δικηγόροι μπορούν να αιτηθούν την κατάρτιση σύμβασης με την Αρχή ώστε να μπορούν να αναλάβουν υποθέσεις νομικής βοήθειας και να λάβουν την αντίστοιχη αμοιβή. Υπάρχουν διάφορα είδη συμβάσεων με τη Αρχή ανά θεματικό αντικείμενο:  για ποινικές υποθέσεις, οικογενειακό δίκαιο ή αστικής φύσεως νομική βοήθεια.

Για την αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών νομικής βοήθειας, η Αρχή Νομικής Βοήθειας εφαρμόζει το σύστημα ανεξάρτητης αξιολόγησης από ομότιμους (peer review), το οποίο σχεδιάστηκε από τους νομικούς A. Sherr, R. Moorhead και A. Paterson και αναπτύχθηκε από το Ινστιτούτο Προχωρημένων Νομικών Ερευνών (Institute of Advanced Legal Studies), ως μέτρο αντιμετώπισης της κακής ποιότητας της νομικής βοήθειας που παρεχόταν το τέλος της δεκαετίας του ’80 και τη δεκαετία του ’90 στην ποινική δικαιοσύνη.[8]

Το σύστημα αυτό επιτρέπει στην Αρχή Νομικής Βοήθειας την αξιολόγηση του επιπέδου των δικηγόρων για την εγγύηση της ποιότητας των διαδικασιών (risk-based approach).  Συγκεκριμένα, οι αξιολογητές (peer reviewers) είναι έμπειροι πάροχοι νομικής βοήθειας. Αξιολογούν ένα τυχαίο δείγμα των φακέλων των υποθέσεων κάθε παρόχου με τη χρήση των Κριτηρίων Ομότιμης Αξιολόγησης (Peer Review Criteria) και των Οδηγιών Ποιότητας, και βαθμολογούν σύμφωνα με ένα σύστημα βαθμολόγησης που έχει αναπτυχθεί σε διαβούλευση των αρχικών ερευνητών νομικών με Ομότιμους Αξιολογητές, εκπροσώπους της Κοινωνίας Δικαίου, των Νομικών Κέντρων και Γραφείων Παροχής νομικών συμβουλών.[9] Σημειώνεται ότι στη Σκωτία, η αξιολόγηση των παρόχων νομικής βοήθειας σε υποθέσεις με ανήλικα ή αστικές υποθέσεις γίνεται σε τακτική βάση.

Τα μέλη της Επιτροπής των Ομότιμων (Peer Review Panel) διορίζονται μετά από ανοικτό διαγωνισμό και επιλέγονται μόνο αυτοί που έχουν λάβει υψηλή βαθμολογία μέσα από το σύστημα αξιολόγησης για την παροχή νομικής βοήθειας. Κάθε αξιολογητής πρέπει να ετοιμάσει μια αναλυτική έκθεση με τις διαπιστώσεις του τόσο για τα θετικά σημεία, τα σημεία τα οποία πρέπει να βελτιωθούν όσο και την συνολική βαθμολογία της ποιότητας της παρεχόμενης νομικής βοήθειας. Οι βαθμολογίες που τίθενται έχουν ως εξής: Άριστα (1), Πολύ Καλά (2), Μέτρια (3), Κάτω από Μέτρια (4), Αποτυχία εκτέλεσης (5). Υπάρχουν Οδηγοί Ποιότητας άνα θεματική: Έγκλημα, Οικογένεια, Στέγαση, Μετανάστευση και Άσυλο, Ψυχική Υγεία.[10]

Όταν η απόδοση του παρόχου νομικής βοήθειας είναι ελλιπής (με βαθμό συνήθως 4 ή 5), η Αρχή Νομικής Βοήθειας μπορεί να επιβάλει και συγκεκριμένες συμβατικές κυρώσεις, όπως την εξαίρεση του παρόχου από την ανάληψη υποθέσεων, την αναστολή πληρωμών ή τον τερματισμό της σύμβασης παροχής νομικής βοήθειας.

Η Αρχή Νομικής Βοήθειας διαθέτει επίσης μηχανισμό καταγγελιών, όπου δικαιούχοι νομικής βοήθειας μπορούν να υποβάλλουν καταγγελία για τη διαχείριση ή τη διαδικασία απονομής της νομικής βοήθειας από το προσωπικό της Αρχής.[11] Σε περιπτώσεις όπου διαπιστώνονται σοβαρές παραβιάσεις ή παραλείψεις, προβλέπεται δυνατότητα αποζημίωσης του δικαιούχου νομικής βοήθειας. Πρέπει να τονιστεί ωστόσο, ότι η Αρχή Νομικής Βοήθειας δεν έχει αρμοδιότητα για την εξέταση καταγγελιών που αφορούν τους ίδιους τους παρόχους νομικής βοήθειας. Τέτοιες καταγγελίες πρέπει να υποβάλλονται είτε ενώπιον των αρμόδιων δικηγορικών συλλόγων είτε ενώπιον του Νομικού Συνηγόρου του Πολίτη (Legal Ombudsman).

4) Φινλανδία

Στη Φινλανδία, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Νόμου περί Νομικής Βοήθειας (Legal Aid Act), η νομική βοήθεια παρέχεται κυρίως από δικηγόρους νομικής βοήθειας, δηλαδή από δικηγόρους που εργάζονται σε δημόσιο γραφείο νομικής βοήθειας.[12] Όμως, σε κάποιες περιπτώσεις, όπως σε υποθέσεις ενώπιον των δικαστηρίων ή συγκεκριμένης φύσεως υποθέσεις, ιδιώτες δικηγόροι μπορούν να διοριστούν ως πάροχοι, αρκεί να συναινούν ρητά σε αυτό. Μόνο οι δικηγόροι που είναι εγγεγραμμένοι στο Δικηγορικό Σύλλογο Φινλανδίας ή νομικοί σύμβουλοι που έχουν λάβει σχετική άδεια από το Συμβούλιο Νομικών Συμβούλων μπορούν με τον παραπάνω νόμο να διοριστούν πάροχοι νομικής βοήθειας.

Το Πειθαρχικό Συμβούλιο του Δικηγορικού Συλλόγου Φινλανδίας επιβλέπει την δεοντολογική συμπεριφορά τόσο των ιδιωτών δικηγόρων και νομικών συμβούλων όσο και των δημόσιων δικηγόρων νομικής βοήθειας, σύμφωνα με τον Κώδικα Δεοντολογίας Δικηγόρων (Code of Conduct for Attorneys-at-law ) ή τις καταστατικές δεοντολογικές επαγγελματικές υποχρεώσεις που αντιστοιχούν στις διατάξεις του Κώδικα Δεοντολογίας Δικηγόρων (στην περίπτωση των νομικών συμβούλων). Το Πειθαρχικό Συμβούλιο επιβάλλει πειθαρχικές κυρώσεις για τυχόν παραβιάσεις.  Επίσης, το Σύμβουλιο Νομικών Συμβούλων μπορεί να επιβάλει την ανάκληση της σχετικής άδειας και χρηματικό πρόστιμο σύμφωνα με το άρθρο 3 του νόμου των Αδειοδοτημένων Νομικών Συμβούλων (Licensed Legal Counsel Act).

Όσον αφορά στην ποιότητα και την αξιολόγηση της νομικής βοήθειας, διενεργείται κάθε έτος αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών νομικής βοήθειας (από το 2011). Η συλλογή των σχετικών πληροφοριών γίνεται μέσα από ερωτηματολόγια που συμπληρώνονται από τους δικαιούχους νομικής βοήθειας αλλά και από την αυτο-αξιολόγηση, δηλαδή την προετοιμασία έκθεσης από τον ίδιο τον πάροχο νομικής βοήθειας (self-assessment). Οι ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στο ερωτηματολόγιο καλύπτουν την εμπιστοσύνη στην παρεχόμενη βοήθεια, τις σχέσεις πελάτη-δικηγόρου, την αποδοτικότητα, το κόστος, καθώς και το επαγγελματικό ήθος, τις δεξιότητες και τις γνώσεις ακόμα και του βοηθού δικηγόρου.

Μερικές φορές διενεργείται επιπλέον έλεγχος από φορείς, όπως το Εθνικό Γραφείο Ελεγκτών της Φινλανδίας (Valtiontalouden tarkastusvirasto Julkinen oikeusapu. Tuloksellisuustarkastuskertomus). Το 2018, η ομάδα αξιολόγησης, ανάλυσης και έρευνας της Κυβέρνησης ανέθεσε στη Μονάδα Νομικής Πολιτικής του Ινστιτούτου Εγκληματολογίας και Νομικής Πολιτικής  (Legal Policy Unit of the Institute of Criminology and Legal Policy-ICPL) την εκτέλεση έρευνας για τις εμπειρίες των δικαιούχων νομικής βοήθειας και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών νομικής βοήθειας. Σκοπός της έρευνας ήταν η συνολική, πολυδιάστατη και ρεαλιστική απεικόνιση της διαθεσιμότητας, ποιότητας και αποτελεσματικότητας της νομικής βοήθειας στη Φινλανδία. Επίσης, εξετάστηκε το κατά πόσο θα μπορούσε να βελτιωθεί περαιτέρω η παροχή νομικής βοήθειας

Από την έρευνα διαπιστώθηκαν διάφορες ελλείψεις, όπως η ελλιπής πληροφόρηση για την πορεία των υποθέσεων, η ελλιπής ειδίκευση των νομικών συμβούλων, οι ώρες αναμονής στα πιο πολυάσχολα γραφεία νομικής βοήθειας.

5) Ολλανδία

Η νομική βοήθεια στην Ολλανδία συνήθως παρέχεται από ιδιώτες δικηγόρους και δικηγορικές εταιρείες που παρέχουν νομικές συμβουλές και εκπροσώπηση σε υποθέσεις που αφορούν στα πιο κρίσιμα πεδία νομικής βοήθειας: ποινικό, οικογενειακό, εργατικό δίκαιο, στέγαση, κοινωνική ασφάλιση, δίκαιο καταναλωτών, άσυλο και μετανάστευση.[13]

Οι δικηγόροι που παρέχουν νομική βοήθεια πρέπει να έχουν εγγραφεί στο Συμβούλιο Νομικής Βοήθειας (Legal Aid Board – Raad voor Rechtsbijstand), το οποίο λειτουργεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Οι δικηγόροι πρέπει να τηρούν συγκεκριμένα κριτήρια ποιότητας τα οποία έχουν καθοριστεί από το Δικηγορικό Σύλλογο της Ολλανδίας (Nederlandse orde van advocaten – NOvA). Σε κάποια συγκεκριμένα πεδία δικαίου – ποινικό, θύματα εγκλημάτων, ψυχική υγεία, άσυλο και μετανάστευση, ανήλικοι, οικογενειακό δίκαιο, εργατικό δίκαιο, δίκαιο κοινωνικής ασφάλισης και υποθέσεις ενοικίων – προβλέπονται επιπλέον κριτήρια που πρέπει να τηρούνται. Ο δικηγόρος θα πρέπει να έχει επαρκή ειδίκευση αλλά και εμπεριστατωμένη εμπειρία στο συγκεκριμένο πεδίο που αναλαμβάνει. Επίσης, υπάρχει ένα μόνιμο εκπαιδευτικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο οι δικηγόροι θα πρέπει να συγκεντρώνουν συγκεκριμένο αριθμό εκπαιδευτικών μονάδων κάθε χρόνο, με αποτέλεσμα οι πάροχοι νομικής βοήθειας να εκπαιδεύονται διαρκώς.

Στην Ολλανδία, οι κατά τόπους δικηγορικοί σύλλογοι διοικούνται από μια Επιτροπή Επίβλεψης με πρόεδρο έναν Πρύτανη.[14] Οι πρυτάνεις έχουν αναλάβει ως ρόλο τη συνεργασία με όλους τους σχετικούς φορείς παροχής νομικής βοήθειας, ενισχύοντας έτσι την επικοινωνία μέσα στο εθνικό σύστημα παροχής νομικής βοήθειας και την ανάδειξη των όποιων ζητημάτων μπορεί να προκύψουν. Οι Πρύτανεις των τοπικών δικηγορικών συλλόγων είναι υπεύθυνοι για την εξέταση καταγγελιών για θέματα νομικής βοήθειας.[15]

Οι δικηγόροι διενεργούν οι ίδιοι έρευνα για το πόσο ικανοποιημένοι είναι οι πελάτες τους. Η LAB διενεργεί και αυτή έρευνες (surveys) σε κανονική βάση με δικαιούχους νομικής βοήθειας. Σύμφωνα με έρευνα του 2018, οι ίδιοι οι πελάτες/δικαιούχοι δηλώνουν γενικά ικανοποιημένοι με τις υπηρεσίες των δικηγόρων τους.[16] Στην ίδια γραμμή, η LAB ζητά αξιολόγηση και από τους δικαστές ή εισαγγελείς σε υποθέσεις νομικής βοήθειας. Η έρευνα δείχνει ότι οι υπηρεσίες των δικηγόρων νομικής βοήθειας θεωρούνται εν γένει καλές με κάποιες αποκλίσεις, ωστόσο.

Στην Ολλανδία προβλέπεται και το σύστημα της αξιολόγησης από ομότιμους (peer-review) αλλά μόνο για το πεδίο του δικαίου των αιτούντων άσυλο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ως ευάλωτη ομάδα, οι αιτούντες άσυλο δεν έχουν περιθώρια να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους για την ποιότητα των υπηρεσιών νομικής βοήθειας που λαμβάνουν, αφού η κακή διαχείριση μιας υπόθεσης μπορεί να οδηγήσει σε απόρριψη του αιτήματος για άσυλο και την επιστροφή του αιτούντος στην πατρίδα του. Έτσι, μετά από πρωτοβουλία των ίδιων των δικηγόρων νομικής βοήθειας υιοθετήθηκε ένα σύστημα αξιολόγησης από ομότιμους, οι οποίοι μετά από ψηφοφορία εκλέγουν τους συναδέλφους εκείνους που θα διενεργούν την αξιολόγηση. Οι αξιολογητές αυτοί αξιολογούν σε μόνιμη βάση τους φακέλους των παρόχων νομικής βοήθειας, παρευρίσκονται σε συζητήσεις ενώπιον των δικαστηρίων και επιβλέπουν νέους δικηγόρους που ασχολούνται με θέματα ασύλου.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως ο NOvA ανέπτυξε το 2020 ένα πιλοτικό εργαλείο αυτο-αξιολόγησης για τους δικηγόρους.[17] Το εργαλείο αυτό έχει ως σκοπό να βοηθήσει τους ίδιους τους δικηγόρους να αποκτήσουν διορατικότητα για τις υπηρεσίες που παρέχουν εν γένει. Η αυτο-αξιολόγηση είναι εθελοντική και αφορά ιδίως θέματα δεοντολογίας των δικηγόρων κατά την εκτέλεση του έργου τους. Τον Ιανουάριο του 2021 τέθηκε σε εφαρμογή το εργαλείο και 100 περίπου δικηγόροι συμμετείχαν. Με τη χρήση του εργαλείου ο Σύλλογος αναμένει να εισαγάγει και άλλα θέματα και να βελτιώσει το σύστημα αυτο-αξιολόγησης.

6) Ιρλανδία

Στην Ιρλανδία δεν υπάρχουν συγκεκριμένα μέτρα για την εγγύηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών νομικής βοήθειας για το πεδίο της ποινικής δικαιοσύνης.[18] Μέχρι και πρόσφατα, οι νομικές υπηρεσίες υπάγονταν σε αυτορρύθμιση (self-regulating) και υπήρχαν χωριστές διαδικασίες καταγγελιών για νομικούς συμβούλους (solicitors) και για τους δικηγόρους (barristers), αντίστοιχα. Προς το τέλος του 2019, η Ρυθμιστική Αρχή Νομικών Υπηρεσιών (Legal Services Regulatory Authority) ανέλαβε την επεξεργασία καταγγελιών κατά και των δύο.[19]

Οι καταγγελίες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: α) ανεπαρκή παροχή υπηρεσιών, β) υπερβολικό κόστος και γ) αντιδεοντολογική συμπεριφορά. Οι πιο σοβαρές καταγγελίες που ανήκουν στην τελευταία κατηγορία μπορούν να παραπεμφθούν και στο ανεξάρτητο Πειθαρχικό Συμβούλιο Νομικών (Legal Practitioners Disciplinary Tribunal).[20]

Οι δικηγόροι και νομικοί σύμβουλοι πρέπει σύμφωνα με τους κανονισμούς των επαγγελματικών τους φορέων (σύλλογοι) να παρουσιάζουν διαρκή εκπαιδευτική εξέλιξη στο πεδίο δραστηριοποίησής τους και να συγκεντρώσουν έναν συγκεκριμένο αριθμό μονάδων (continuous professional development – CPD points) κάθε χρόνο από την παρακολούθηση μαθημάτων/σεμιναρίων και ομάδων εργασιών.

Πρέπει να σημειωθεί ότι για αστικής φύσεως υποθέσεις, το Συμβούλιο Νομικής Βοήθειας (Legal Aid Board) είναι υπεύθυνο για την εξασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων νομικών υπηρεσιών.  Εκδίδει Οδηγίες Βέλτιστων Πρακτικών (Best Practice Guidelines) οι οποίες στην ουσία τους είναι μια έκθεση της συνολικής διαδικασίας, βήμα-βήμα, με το τι πρέπει να γίνεται στις πιο συχνά παρεχόμενες μορφές νομικής βοήθειας καθώς και το χρόνο που απαιτείται για κάθε ενέργεια.

Παράλληλα, εφαρμόζεται και ένα σύστημα αξιολόγησης των φακέλων της νομικής βοήθειας που αναλαμβάνουν νεότεροι δικηγόροι από δικηγόρους με μεγαλύτερη εμπειρία ως αξιολογητές. Οι αξιολογητές αυτοί επιβεβαιώνουν ότι έχουν τηρηθεί οι οδηγίες των βέλτιστων πρακτικών και ότι παρασχέθηκαν οι υπηρεσίες νομικής βοήθειας. Σε κάποιες περιπτώσεις, η αξιολόγηση μπορεί να γίνει από πρόσωπα τα οποία έχουν λάβει ειδική άδεια από το Συμβούλιο Νομικής Βοήθειας.

7) Βουλγαρία

Στη Βουλγαρία σύμφωνα με το Νόμο για τη Νομική Βοήθεια, η ευθύνη του ελέγχου της ποιότητας της παρεχόμενης νομικής βοήθειας ανήκει στους κατά τόπους δικηγορικούς συλλόγους αλλά και του Εθνικού Γραφείου Νομικής Βοήθειας (National Legal Aid Bureau – NLAB).[21] Τα συμβούλια των τοπικών δικηγορικών συλλόγων είναι υπεύθυνα για τον επιτόπιο έλεγχο της παρεχόμενης νομικής βοήθειας και συνεπώς μπορούν να διενεργούν ελέγχους και να πραγματοποιούν πειθαρχικό έλεγχο σε βάρος των παρόχων (σύμφωνα με το άρθρο 18 του Νόμου για τη Νομική Βοήθεια). Τα συμβούλια των δικηγορικών συλλόγων έχουν επίσης υποχρέωση να επιβεβαιώνουν την ποιότητα της παρεχόμενης νομικής βοήθειας όταν συνυπογράφουν τις ατομικές εκθέσεις των δικηγόρων που κατατίθενται στο Γραφείο Νομικής (κατά το άρθρο 38 του Νόμου για τη Νομική Βοήθεια).

Το Γραφείο έχει δικαίωμα να μην προβεί στην καταβολή αμοιβής στο δικηγόρο όταν διαπιστώνεται αντιδεοντολογική συμπεριφορά ή ανεπάρκεια ως προς την εκπλήρωση της παρεχόμενης νομικής βοήθειας (σύμφωνα με το άρθρο 37) και μπορεί να διαγράψει το δικηγόρο από τον Εθνικό Κατάλογο Νομικής Βοήθειας (άρθρο 33 του Νόμου για την Νομική Βοήθεια). Πρέπει να σημειωθεί πως αν και υπάρχει ένα αρκετά εκτενές νομικό πλαίσιο, στην πράξη οι εργασίες του Γραφείου είναι περιορισμένες. Για παράδειγμα, το 2018 έγιναν μόλις 18 έρευνες από τις οποίες οι 8 ήταν προγραμματισμένες ενώ οι υπόλοιπες έγιναν κατόπιν καταγγελίας, ιδίως από δικαστές ή οργανώσεις.

Η διαρκής εκπαίδευση των δικηγόρων που παρέχουν νομική βοήθεια προβλέπεται στο άρθρο 18 του Νόμου για τη νομική βοήθεια. Για το λόγο αυτό ο Ανώτατος Δικηγορικός Σύλλογος (Supreme Bar Council) ίδρυσε μια ειδική οργάνωση (μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα) το οποίο λειτουργεί ως Κέντρο για την εκπαίδευση δικηγόρων (Krastjo Tzontchev). [22] Το ειδικό αυτό Κέντρο παρέχει διαρκή εκπαίδευση για δικηγόρους-παρόχους νομικής βοήθειας, σε συνεργασία με το Γραφείο Νομικής Βοήθειας. Η εκπαίδευση όχι μόνο αποσκοπεί στη βελτίωση των δεξιοτήτων των παρόχων νομικής βοήθειας αλλά και τους ενημερώνει για τις συχνές αλλαγές στο νομικό πλαίσιο.

Επιπλέον, βάσει του εσωτερικού κανονισμού του Ανώτατου Δικηγορικού Συλλόγου, οι δικηγόροι (ανεξάρτητα από το αν παρέχουν ή όχι νομική βοήθεια) πρέπει να συμπληρώνουν τουλάχιστον κάθε έτος 8 ώρες εκπαίδευσης σε θέματα που αφορούν το πεδίο δραστηριότητάς τους. Δεν υπάρχει όμως, έλεγχος ή αξιολόγηση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης ή του επιπέδου ειδίκευσης των δικηγόρων γενικά.

Τέλος, το Γραφείο Παροχής Νομικής Βοήθειας μπορεί να αρνηθεί την εγγραφή ή να διαγράψει από το Εθνικό Μητρώο νομικής βοήθειας όταν διαπιστώνεται παραβίαση του Νόμου για τη Νομική Βοήθεια, ή για την κακόπιστη ή ανεπαρκή παροχή νομικής βοήθειας. Η διαπίστωση των παραπάνω περιπτώσεων γίνεται μετά από σχετικό έλεγχο είτε από τον αρμόδιο δικηγορικό σύλλογο είτε από το ίδιο το γραφείο. Ενδεικτικά, το 2018 το Γραφείο διέγραψε συνολικά 16 δικηγόρους κατά των οποίων είχαν επιβληθεί πειθαρχικές κυρώσεις (το 2018 υπήρχαν 6.023 δικηγόροι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο[23]).

[1]Βλ. ενδεικτικά: Goethe University of Frankfurt, Manual on Practice Standards for Legal Aid Providers, 2018, https://teise.org/wp-content/uploads/2019/09/Qual-Aid_Practice-Standards_EN.pdf και CoE, The efficiency and the effectiveness of legal aid schemes in the areas of civil and administrative law – Guidelines and Explanatory memorandum (August 2021): https://rm.coe.int/guidelines-of-the-committee-of-ministers-of-the-council-of-europe-on-t/1680a39918.

[2] Βλ. Requirements for legal aid providers in EU countries, 2020, διαθέσιμη στην επίσημη ιστοσελίδα της Λιθουανίας για την Κρατική Νομική Βοήθεια: https://vgtpt.lrv.lt/en/links/useful-information.

[3] Όλες οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες στα Αγγλικά στην επίσημη ιστοσελίδα της Λιθουανίας για την Κρατική Νομική Βοήθεια: https://vgtpt.lrv.lt/en/about-state-guaranteed-legal-aid-service/faq.

[4] Law on State-Guaranteed Legal Aid, 28 March 2000, No VIII-1591, Valstybės žinios (Official Gazette), 2000, No 30-827, identification code 1001010ISTAIII-1591, amended by No XII-1417, 11-12-2014, published in the Register of Legal Acts on 23-12-2014, identification code 2014-20549. Αγγλική μέταφραση υπάρχει διαθέσιμη εδώ: https://vgtpt.lrv.lt/en/legal-information/legislation.

[5] Βλ. Σχετικά την επίσημη ιστοσελίδα του Γαλλόφωνου και Γερμανόφωνου Βελγίου: https://justice.belgium.be/fr/besoin_dun_avis_juridique

[6] Οι πληροφορίες αφορούν τις Βρυξέλλες, τη Βαλωνική περιοχή και το Γερμανόφωνο Βέλγιο.

[7] Βλ. CoE, The efficiency and the effectiveness of legal aid schemes in the areas of civil and administrative law – Guidelines and Explanatory memorandum (August 2021): https://rm.coe.int/guidelines-of-the-committee-of-ministers-of-the-council-of-europe-on-t/1680a39918.

[8] Η συνολική διαδικασία είναι διαθέσιμη στα Αγγλικά εδώ: UK, Guidance, Legal Aid Agency Audits, https://www.gov.uk/guidance/legal-aid-agency-audits. Βλ. Επίσης, CoE, Civil legal aid schemes in Council of Europe member states Comparative analysis of existing data, CDCJ(2016)10, https://rm.coe.int/cdcj-2016-10e-final-legal-aid-study/1680a19bb4, para. 66 et seq.

[9] Βλ. LAA, Independent Peer Review Process Document, November 2021, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1033053/Peer_Review_Process_Document.pdf.

[10] Οι οδηγοί είναι διαθέσιμοι εδώ: https://www.gov.uk/guidance/legal-aid-agency-audits.

[11] Βλ. LAA, Complaints procedure, https://www.gov.uk/government/organisations/legal-aid-agency/about/complaints-procedure.

[12] Βλ. σχετικά, Global Access to Justice, Global Overview Finland, 5.6. Quality Assurance, 2019, https://globalaccesstojustice.com/global-overview-finland/. Βλ. επίσης, Anna Barlow (2019), The Machinery of Legal Aid. Åbo Akademi University. https://www.doria.fi/bitstream/handle/10024/168020/barlow_anna.pdf?sequence=1&isAllowed=y

[13] Οι πληροφορίες στο συγκεκριμένο χωρίο είναι διαθέσιμες στο Global Access to Justice, Global Overview Netherlands, 5.6. Quality Assurance, 2019, https://globalaccesstojustice.com/global-overview-netherlands/ και Access to justice and the challenge of COVID-19 International Legal Aid Group (ILAG) Conference | June 2021, Country Report Netherlands, https://www.legalaid.nsw.gov.au/about-us/international-legal-aid-conference-2021.

[14] Βλ. για παράδειγμα το Δικηγορικό Σύλλογο Άμστερνταμ, https://www.advocatenorde-amsterdam.nl/3230/organisation.html.

[15]  Βλ. σχετικά εδώ τη διαδικασία παραπόνων ενώπιον του Δικηγορικού Συλλόγου του Άμστερνταμ: https://www.advocatenorde-amsterdam.nl/3225/complaints.html.

[16] Access to justice and the challenge of COVID-19 International Legal Aid Group (ILAG) Conference | June 2021, Country Report Netherlands, https://www.legalaid.nsw.gov.au/about-us/international-legal-aid-conference-2021.

[17] Βλ. Την ετήσια έκθεση του Δικηγορικού Συλλόγου των Κάτω Χωρών, EPK COUNTRY REPORT 2021 – THE NETHERLANDS BAR, https://www.advocatenorde.nl/english.

[18] Βλ. Access to justice and the challenge of COVID-19 International Legal Aid Group (ILAG) Conference | June 2021, Country Report Ireland, https://www.legalaid.nsw.gov.au/about-us/international-legal-aid-conference-2021 καθώς και Global Access to Justice, Global Overview Ireland, 5.6. Quality Assurance, 2019, https://globalaccesstojustice.com/global-overview-ireland/.

[19] Βλ. σχετικά την επίσημη ιστοσελίδα της Ρυθμιστικής Αρχής εδώ: https://www.lsra.ie/.

[20] Πληροφορίες με τη διαδικασία υποβολής καταγγελιών άνα θεματική είναι διαθέσιμες εδώ: https://www.lsra.ie/make-a-complaint/how-we-handle-complaints/.

[21] Οι πληροφορίες του συγκεκριμένου χωρίου έχουν αντληθεί από Global Access to Justice, Global Overview Bulgaria, 5.6. Quality Assurance, 2019, https://globalaccesstojustice.com/global-overview-bulgaria/#_ftn5. Βλ. Επίσης, Goethe University of Frankfurt, Manual on Practice Standards for Legal Aid Providers, 2018, https://teise.org/wp-content/uploads/2019/09/Qual-Aid_Practice-Standards_EN.pdf.

[22] Βλ.την επίσημη ιστοσελίδα του Κέντρου εδώ (στα Βουλγαρικά): http://advotraining.bg/

[23] Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση του 2018 του Ανώτατου Δικηγορικού Συλλόγου, που εγκρίθηκε με την απόφαση του Συμβουλίου του με αριθμό 1590/18-01-2019 (στα Βουλγαρικά, Отчет за дейността на Висшия адвокатски съвет за периода 1.01.2018 – 31.12.2018 г., приет с решение на Висшия адвокатски съвет №1590/18.01.2019 г.), www.vas.bg.