Το σύστημα των διακριτών ρόλων

Του ΜΙΧΑΛΗ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ*

Ο όρος «χωρισμός» Κράτους και Εκκλησίας ίσως δημιουργεί εκ πρώτης όψεως κάποιες αρνητικές εντυπώσεις. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα σύστημα όπου το καθένα από τα δύο Μέρη θα επιτελεί το έργο του σύμφωνα με την αποστολή του, χωρίς ανάμειξη του ενός στις αρμοδιότητες του άλλου. Το σύστημα, δηλαδή, αυτό θα μπορούσε να ονομασθεί σύστημα διακριτών ρόλων ή σύστημα της μη ανάμειξης ή της αυτοτέλειας των δύο Μερών.

Τούτο δεν σημαίνει φυσικά ότι δεν μπορεί να υπάρχει συνεργασία των δύο Μερών σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος, στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού. Αλλά η Εκκλησία δεν θα είναι κρατική.

Με το σύστημα των διακριτών ρόλων ο ορθόδοξος πιστός δεν έχει να ζημιωθεί τίποτε. Δεν θα αλλάξουν η ζωή του και οι συνήθειές του. Θα εξακολουθήσει να ασκεί ελεύθερα τη λατρεία του· επίσης να μετέχει σε όποιες ιεροπραξίες θέλει, π.χ. σε ιεροπραξίες που θεωρούνται μυστήρια, π.χ. στη βάπτιση, αλλά μόνο με θρησκευτικές συνέπειες (δηλαδή την είσοδο στην Εκκλησία), στον θρησκευτικό γάμο, πάλι μόνο με θρησκευτικές συνέπειες. Θα τηρεί, όμως, και τον πολιτικό τύπο του γάμου, αν θέλει (και μόνο αν θέλει) την αναγνώριση του γάμου του και από την Πολιτεία, δηλαδή αν θέλει τις έννομες συνέπειες του γάμου, περιουσιακής και προσωπικής φύσεως, που μόνο η Πολιτεία κατοχυρώνει.

Αισθητό το σύστημα των διακριτών ρόλων θα γίνει σ΄ αυτούς που προτιμούν να μην ακολουθούν ή να μην ακολουθούν σε όλα τον ορθόδοξο τρόπο ζωής.

Πρόκειται για πολίτες που άμεσα ή έμμεσα εμποδίζονται σήμερα να εφαρμόσουν τις δικές τους θρησκευτικές ή μη θρησκευτικές αντιλήψεις (π.χ. να ανεγείρουν ευκτήριους οίκους του δόγματός τους, να επιλέξουν για σημαντικές στιγμές τους ή για τη μετά θάνατον τύχη τους μη θρησκευτικές εκφράσεις κ.λπ.). Εμποδίζονται επειδή δεν τους προσφέρονται εναλλακτικές λύσεις (π.χ. όρκος, κηδεία, αποτέφρωση).

Συγχρόνως θα κερδίσει η δημοκρατία μας. Γιατί το σύστημα αυτό θα στηρίζεται αμιγώς στη βάση ότι αποκλειστική πηγή της κρατικής εξουσίας είναι ο λαός, δηλαδή όλοι οι πολίτες, είτε θρησκεύονται ορθόδοξα, είτε θρησκεύονται διαφορετικά, είτε δεν θρησκεύονται. Το σύστημα δεν θα νοθεύεται με (άμεση ή έμμεση) άσκηση κρατικών αρμοδιοτήτων από φορείς εκκλησιαστικής εξουσίας. Οφελος της δημοκρατίας θα είναι επίσης το ότι θα έχουμε πλήρη πλέον σεβασμό και της θρησκευτικής ελευθερίας μειοψηφιών ή και μεμονωμένων πολιτών. Η κατοχύρωση της θρησκευτικής ελευθερίας δοκιμάζεται ακριβώς στο πώς φέρεται μια κοινωνία απέναντι στις θρησκευτικές μειονότητες, συμπεριφορά που είναι καθρέφτης του νομικού πολιτισμού μιας χώρας.

Θα κερδίσει, δηλαδή, η χώρα μας, που συχνά καταδικάζεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας και που διεθνώς δυσφημείται ως έχουσα μια από τις πιο οπισθοδρομικές ρυθμίσεις και εφαρμογές στα θέματα θρησκευτικών ελευθεριών.

Θα ήθελα να διευκρινίσω ότι σε ένα σύστημα χωρισμού η μισθοδοσία των κληρικών της Ορθόδοξης Εκκλησίας μπορεί να διατηρηθεί, αν και για όσο χρόνο δεν είναι οικονομικά αυτοδύναμη η Εκκλησία, υπό τον όρο βέβαια ότι θα υπάρχει ανάλογη οικονομική υποστήριξη και των άλλων θρησκευτικών δογμάτων. Το κράτος έτσι να στηρίζει τις ανάγκες των θρησκευόμενων πολιτών του.

Υπό το σύστημα αυτό η Εκκλησία θα κερδίσει σε αυτονομία.

Οι διοικούντες όμως την Εκκλησία θέλουν τις επεμβάσεις της Πολιτείας, για να εμφανίζεται η Εκκλησία ως κρατική και να διατηρεί έτσι τα προνόμια που έχει σήμερα, αντί να έχει την απήχηση που η ίδια με τις δικές της δυνάμεις και τη δική της διδασκαλία μπορεί να έχει. Αν φοβάται ότι η αυτονομία της θα μειώσει την απήχησή της, τούτο δείχνει τουλάχιστον ανασφάλεια.

Οι διοικούντες την Εκκλησία, για να διατηρήσουν αυτά τα προνόμια, έστω και σε βάρος της θρησκευτικής ελευθερίας, αποφεύγουν το διάλογο πάνω στο μείζον τούτο ζήτημα. Το θεωρούν ανύπαρκτο, ενώ είναι και υπαρκτό και ανοιχτό και προκαλεί συχνά κρίσεις λόγω της μη επίλυσής του. Εχουν και στο παρελθόν τορπιλίσει συγκροτούμενες για το ζήτημα Επιτροπές. Τον φοβούνται το διάλογο, γιατί ξέρουν ότι αυτός δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην πλήρη αναγνώριση της νοθευμένης σήμερα θρησκευτικής ελευθερίας. Επικαλούνται ότι δήθεν το σύστημα του χωρισμού θα αποτελούσε πλήγμα για την Εκκλησία, για τις παραδόσεις μας κ.λπ.

Ο διάλογος όμως θα έδειχνε ότι τούτο είναι ανακριβέστατο. Πρόκειται για ανυπόστατη κινδυνολογία, για συνθήματα και αφορισμούς που αποσκοπούν στη διατήρηση των προνομίων.

Προσπαθούν συγχρόνως να εκφοβίσουν τους πολιτικούς (με δηλώσεις που το νόημά τους είναι «προσέξτε, θα μας βρείτε αντίθετους» κ.λπ.). Προφανώς ανησυχούν επειδή βλέπουν και νέους πολιτικούς, από όλους τους χώρους, να τάσσονται υπέρ του χωρισμού.

Ο κύκλος των υποστηρικτών του συστήματος του χωρισμού πράγματι συνεχώς διευρύνεται. Τελικά το σύστημα θα επιβληθεί, γιατί το επιβάλλει η κοινή λογική και η δημοκρατική αρχή.

Βέβαια, ο δρόμος θα είναι μακρύς. Το δύσκολο είναι να σχηματισθεί ευρεία πολιτική βούληση, ιδίως στους κόλπους των δύο μεγάλων κομμάτων. Το ζήτημα ποια θέματα πρέπει να ρυθμισθούν (εφάπαξ ή σταδιακά) είναι το εύκολο. Πρόκειται για θέματα που έχουν από παλαιά επισημανθεί και θα συνεχίσουν να επισημαίνονται (έστω και αν μερικοί ενοχλούνται απ΄ αυτό), όσο παραμένουν άλυτα.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης.

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ – 30/10/2005