Σχέδιο για τα δικαιώματα του παιδιού: Χωρίς σχέδιο και χωρίς τα παιδιά;
Δελτίο Τύπου
Πριν από λίγο καιρό το Υπουργείο Δικαιοσύνης έθεσε σε διαβούλευση το προσχέδιο του εθνικού σχεδίου για τα δικαιώματα του παιδιού, σε συνέχεια προφανώς του γενικού σχεδίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρά το γεγονός ότι η εν λόγω πρωτοβουλία ελήφθη λόγω των εκθέσεων και των πιέσεων των Ηνωμένων Εθνών για την εφαρμογή της σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού, δεν μπορεί παρά να θεωρείται μια θετική αρχική προσπάθεια (αν και είναι αξιοπερίεργο ότι οι περισσότερες δράσεις που παρουσιάζονται αφορούν το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και όχι το Υπουργείο Παιδείας, όπως ίσως θα ανέμενε κάποιος). Τα θετικά, όμως, μάλλον σταματούν σε αυτό το επίπεδο. Κατ’ αρχάς ο διάλογος με φορείς και οργανώσεις περιορίστηκε σε μια συνάντηση χωρίς αντικείμενο, με μια γενική περιγραφή του σχεδίου και χωρίς να έχουμε στα χέρια μας το υπό σύνταξη κείμενο. Το ίδιο συνέβη και στην δεύτερη πρόσκληση, στην υποτιθέμενη επίσημη παρουσίαση του σχεδίου στις 20/11/2014, όπου πάλι δεν λάβαμε το προσχέδιο. Βεβαίως, όπως μας τονίστηκε στη μια και μοναδική συνάντηση «διαβούλευσης» οι πόρτες του Υπουργείου είναι ανοιχτές, όπως και η ηλεκτρονική επικοινωνία! Πέραν τούτου ουδέν.
Ως προς το προτεινόμενο σχέδιο τώρα και λαμβάνοντας υπόψη ότι υπάρχουν αρμοδιότερες οργανώσεις, για να εκφραστούν επί του θέματος, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής. Κατ’ αρχάς το κείμενο εξ αρχής είναι φανερό ότι έχει συνταχθεί με βιασύνη και προχειρότητα με τη μέθοδο copy paste, καθώς ούτε ομοιομορφοποίηση γραμματοσειρών δεν έχει γίνει σε πληθώρα σημείων (π.χ. σελ.20, 31, 40, 60 κ.α.). Πρόκειται κατ΄ουσίαν για μια παρουσίαση πράξεων της διοίκησης, γραμματειών και υπουργείων, συχνά μάλιστα με αναφορές στο έργο προσώπων (πρώην Υπουργών) που φαίνεται να περιλαμβάνονται για λόγους (αυτο-)προβολής και κολακείας, αλλιώς δεν εξηγείται η ειδική αναφορά σε πρόσωπα (σελ.68).
Τα κύρια και ουσιαστικά προβλήματα του εν λόγω προσχεδίου είναι κατά την άποψή μας τρία: Αρχικά φαίνεται να απουσιάζει εντελώς μια κεντρική πολιτική με άξονα το παιδί και την προστασία της προσωπικότητας και των δικαιωμάτων του. Οι περισσότερες δράσεις αποτελούν μάλλον μεμονωμένες πρωτοβουλίες φορέων με βάση Ευρωπαϊκά κονδύλια (ΕΣΠΑ) παρά συντονισμένο και κεντρικά κατευθυνόμενο έργο. Πρόκειται κυρίως για δράσεις που λαμβάνουν χώρα από προηγούμενα έτη και εμφανίζονται ως «δέσμη δράσεων προς υλοποίηση» ή ως «δημόσιες πολιτικές για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας» με τις όποιες προτάσεις να είναι πολύ γενικές (π.χ. σελ. 41, 44, 76). Επίσης, απουσιάζουν αναφορές σε λιγοστές έστω έρευνες που υπάρχουν για τα παιδιά στην Ελλάδα, έτσι ώστε πάνω σε αυτές να τεθούν τα όποια ζητήματα και κατατεθούν προτάσεις. Για παράδειγμα οι πολύ πρόσφατα δημοσιευμένες έρευνες για την παιδική φτώχεια (2014) της UNICEF και της ΕΛΣΤΑΤ δεν εντοπίζονται στο κείμενο και ιδίως στο τμήμα που αφορά την παιδική φτώχεια. Τέλος, απουσιάζει η οποιαδήποτε αναφορά και στοχοθεσία για το μέλλον στην προσπάθεια να γίνει καταγραφή των απόψεων των ίδιων των παιδιών για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ο πανελλήνιος διαγωνισμός έκθεσης που έλαβε χώρα για τα δικαιώματα του παιδιού σε σχολεία ανά την Ελλάδα δεν μπορεί να θεωρηθεί προφανώς σοβαρή προσπάθεια.
Ειδικότερα και ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής θέματα:
1. Εθνικό παρατηρητήριο για τα δικαιώματα του παιδιού (σελ.16): Γίνεται αναφορά στην ίδρυση, στους σκοπούς και στο γεγονός ότι δεν έχει επιτελέσει μέχρι σήμερα το έργο του, όντας στην ουσία ανενεργό, αλλά δεν γίνεται καμία αναφορά σε προβλεπόμενες ενέργειες ώστε να λειτουργήσει στο μέλλον. Παρατίθεται μόνο σε υποσημείωση η άποψη του Συνηγόρου του Πολίτη.
2. Τοπικά Συμβούλια Νέων (σελ. 23): Γίνεται και πάλι περιγραφή στο νομικό πλαίσιο, αλλά στην περίπτωση αυτή δεν αναφέρεται ότι πρόκειται επίσης για ανενεργό στην ουσία θεσμό, ο οποίος πέραν της πρώτης περιόδου, ατόνησε και πλέον δεν εφαρμόζεται από τους περισσότερους δήμους.
3. Ιθαγένεια (σελ. 24): Γίνεται αναφορά στον νόμο 3838/2010 χωρίς αναφορά στην επακολουθείσα απόφαση του ΣτΕ (460/2013) που τον έκρινε αντισυνταγματικό, αλλά και στις επερχόμενες νέες προβλέψεις στο υπό κατάθεση νομοσχέδιο του Υπουργείου Εσωτερικών.
4. Θρησκευτική ελευθερία (σελ. 25): Η θρησκευτική ελευθερία, ιδίως για παιδιά, αποτελεί ένα μείζον θέμα, αν αναλογιστούμε το υπάρχον νομικό πλαίσιο (αρ.16 του Συντάγματος, νομός της Εκκλησίας της Ελλάδας, εκπαιδευτικοί νόμοι). Η πρωινή προσευχή, το θέμα των εικόνων στις σχολικές αίθουσες, ο εκκλησιασμός, η διδασκαλία των θρησκευτικών και πολλά άλλα είναι θέματα τα οποία χρήζουν προσοχής και προτάσεων αλλά το εν λόγω μέρος εμφανίζεται κενό στο σχέδιο.
5. Ιδρύματα παιδικής προστασίας (σελ. 34): Γίνεται αναφορά στην παρουσία και λειτουργία των ποικίλων ιδρυμάτων παιδικής προστασίας, αλλά δεν αναφέρεται ότι συχνά η διοίκηση, και αυτό είναι δείγμα έλλειψης συντονισμού, αποφασίζει χωρίς να λαμβάνει υπόψη ούτε τις ανάγκες των παιδιών ούτε των ειδικών, δηλ. των ιδρυμάτων, όπως η πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας (αρ. Δ27/Οικ.34481/ 1526 Οκτώβριος 2014) που καταγγέλθηκε από πολλά ιδρύματα ότι οδηγεί πίσω στον ιδρυματισμό, απόφαση που ελήφθη χωρίς να ληφθεί υπόψη η γνώμη τους.
6. Σεξουαλική υγεία (σελ.59): Γίνεται αναφορά στη σεξουαλική υγεία, χωρίς αναφορά στην έλλειψη διδασκαλίας της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία, κενό για το οποίο υπεύθυνη είναι η Εκκλησία της Ελλάδας και η αρνητική και παρεμβατική της στάση. Δεν αναφέρεται κάποια πρόβλεψη για την κάλυψη αυτού του κενού.
7. Παιδιά με αναπηρία (σελ. 77): Περιγράφεται και πάλι το υπάρχον πλαίσιο και οι δράσεις της διοίκησης, αλλά δεν λαμβάνονται υπόψη πρόσφατα περιστατικά, όπως του τυφλού νέου εισακτέου φοιτητή στο ΑΠΘ και της αδυναμίας να υπάρξει πρόσβαση για παρακολούθηση των μαθημάτων του, δείγμα και αυτό της απουσίας κεντρικής πολιτικής για τα ΑΜΕΑ, για να μην αναφέρουμε τα δυσθεώρητα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στις μετακινήσεις τους, όπως οι ίδιοι και οι γονείς τους λένε χαρακτηριστικά, και τα οποία υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής τους και για την αντιμετώπιση των οποίων δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη.
8. Απαλλαγή από τα θρησκευτικά (σελ.80): Ενώ το θέμα υποτίθεται ότι έχει επιλυθεί εμφανίζονται προβλήματα, όπως αντιδράσεις και εμπόδια διευθυντών σχολειών, αλλά και παρερμηνεία της υπάρχουσας εγκυκλίου. Επιπλέον, η προθεσμία των 5 ημερών είναι αδιανόητη και πρέπει να καταργηθεί, αφενός διότι ο μαθητής ενδέχεται στην πορεία και βλέποντας το περιεχόμενο του μαθήματος να θελήσει να απαλλαγεί ή να μεταβληθούν οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις.
9. Ελεύθερος χρόνος (σελ.109): Το μέρος αυτό εμφανίζεται κενό, όταν αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά ζητήματα στις υπάρχουσες διεθνείς και εγχώριες μελέτες σχετικά με την ποιότητα ζωής του παιδιού και όταν και τα ίδια τα παιδιά το αναφέρουν ως σημαντικό ζήτημα στην καθημερινότητά τους.
10. Δικαιοσύνη ανηλίκων (σ.126): Ως προς τη δικαιοσύνη ανηλίκων θεωρούμε ότι πρέπει να καταργηθεί ο εγκλεισμός των ανηλίκων και να εφαρμόζονται εναλλακτικά μέτρα (παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων, κοινωφελής εργασία, κτλ.). Όλα αυτά, βέβαια, απαιτούν και προϋποθέτουν ενίσχυση των δομών και του προσωπικού των επιμελητών ανηλίκων ώστε να υπάρχει πραγματική και ουσιαστική επίβλεψη και επαφή με κάθε ανήλικο και την οικογένειά του.
11. Άνοδος ακροδεξιάς και ρατσιστικής βίας: Επιπλέον, ας σημειωθεί ότι δεν εντοπίζεται αναφορά σε δράσεις αντιμετώπισης της ανόδου της ακροδεξιάς και του ρατσισμού ιδίως εντός των σχολείων.
Σε γενικές γραμμές θεωρούμε ότι η αναφορά σε εθνικό σχέδιο δικαιωμάτων παραείναι φιλόδοξη. Για να γίνει αυτό χρειάζεται οπωσδήποτε ένας κεντρικός συντονισμός, ο οποίος μάλλον θα έπρεπε να γίνει από το Υπουργείο Παιδείας και τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς και όχι το Υπουργείο Δικαιοσύνης, παρά την όποια καλή διάθεση, διότι έστω και συμβολικά, αλλά και ουσιαστικά, θα έπρεπε να φανεί ότι στο επίκεντρο είναι τα παιδιά και η δική τους φωνή. Δεν είναι αρνητικό να αναλαμβάνουν δράσεις διάφορα μέρη της διοίκησης, αλλά πάντως είναι λίγο περίεργο και ξενίζει ότι οι περισσότερες δράσεις που εμφανίζονται στο προσχέδιο να αφορούν μάλλον την αστυνομία παρά το Υπουργείο Παιδείας. Για να μπορούμε να κάνουμε λόγο για εθνικό σχέδιο χρειάζεται να γίνεται καταγραφή των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά σήμερα στην Ελλάδα (Έλληνες και μετανάστες) και όχι να παρουσιάζεται μια κατάσταση ωραιοποιημένη ή να αποσιωπούνται στοιχεία, όπως τα της παιδικής φτώχειας. Πάνω σε μια τέτοιου είδους καταγραφή δεδομένων και της υπάρχουσας κατάστασης θα έπρεπε να θεμελιωθούν προτάσεις και να προταθούν λύσεις έτσι ώστε να μπορούν να προστατευθούν τα παιδιά και τα δικαιώματά τους. Για μια ακόμα φορά, λοιπόν, τα παιδιά δεν βρίσκονται στο επίκεντρο και άρα και η προστασία των δικαιωμάτων τους, καθώς οι μεγάλοι αποφασίζουν χωρίς εκείνα. Το παρόν σχέδιο, συνεπώς, φαίνεται αφενός να μην έχει σχέδιο και αφετέρου να μην λαμβάνει υπόψη του τα παιδιά κι αυτό ίσως είναι το χειρότερο.
