Συμμετοχή της Ελληνικής Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα σε συνέδριο της AEDH για τα κοινωνικά δικαιώματα εν μέσω κρίσης

Στις 14 και 15 Δεκεμβρίου 2012, διοργανώθηκε στη Βαρκελώνη από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιώματων (Association Europeenne pour la Defense des Droits de l?Homme, AEDH), της οποίας η ΕΕΔΑΠ είναι μέλος, συνάντηση εργασίας των ενώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου, με θέμα «Τα κοινωνικά δικαιώματα σε περίοδο κρίσης».  

Στην συνάντηση, η Ισπανία εκπροσωπήθηκε από  το Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Καταλονίας  (Institut de Drets Humans de Catalunya) και την Ένωση για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα της Ανδαλουσίας (Asociacion Pro Derechos Humanos de Andalucia),  η Πορτογαλία από την Πορτογαλική Ένωση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Liga Portuguesa Dos Direitos Do Homem-CIVITAS) και η Ελλάδα από την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Γεωργία Αραπίδου και Κατερίνα Σέργη). Η AEDH, σε ρόλο συντονιστή, εκπροσωπήθηκε από τον Πρόεδρο της, Serge Kollwelter,  από την Ένωση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου- Δράση για ένα Λουξεμβούργο Ανοιχτό και Αλληλέγγυο (Ligue des Droits de l -Homme- Action Luxembourg Ouvert et Solidaire, LDH-ALOS). 

Οι εκπρόσωποι των ενώσεων είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν για την κατάσταση των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων εν μέσω κρίσης και να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τη δυνατότητα ανάπτυξης κοινών τους δράσεων στο πλαίσιο της AEDH, με σκοπό την προάσπιση των κοινωνικών δικαιωμάτων, που πλήττονται ανεπανόρθωτα από τα επιβληθέντα μέτρα λιτότητας με την πρόφαση της οικονομικής κρίσης.

Τα συμπεράσματα της συνάντησης εργασίας για τα κοινωνικά δικαιώματα στις χώρες της Ευρώπης του Νότου, όπως διαμορφώθηκαν κατά το διήμερο συνέδριο της  AEDH, ήταν τα εξής:

• Η κατάσταση στις προαναφερθείσες χώρες του Νότου είναι σοβαρή, δεδομένων των πολιτικών λιτότητας: το δικαίωμα στην εργασία, το δικαίωμα σε δίκαιες και ίσες συνθήκες εργασίας, το δικαίωμα στην υγεία και το δικαίωμα στη στέγαση αποτελούν τα δικαιώματα που πλήττονται σε μεγαλύτερο βαθμό
• Δικαίωμα στην εργασία: σε όλες τις χώρες, τα ποσοστά ανεργίας έχουν αυξηθεί μετά την κρίση, ενώ η ανεργία των νέων (κάτω των 25 ετών) αποτελεί ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα
• Δικαίωμα στην υγεία: Υπάρχουν συνεχείς περικοπές σε φαρμακευτικές δαπάνες  και σε δαπάνες για τις υπηρεσίες υγείας. Επιπλέον, στην Καταλονία, παρατηρείται ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών υγείας, σε μεγάλο βαθμό.
• Δικαίωμα στη Στέγη: μεταξύ 2007 και 2012, 350.000 ιδιοκτήτες ακινήτων αδυνατώντας να αποπληρώσουν στεγαστικά δάνεια, εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους στην Ισπανία. Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται και στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι πολλοί έχουν χάσει την περιουσία του, το πραγματικό πρόβλημα παραμένει ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν πλέον καν τη δυνατότητα να ενοικιάσουν μια οικία, λόγω της συνεχώς αυξανόμενης ανεργίας
• Το πρόβλημα σε όλες τις χώρες, είναι η συστηματική αποδόμηση του κοινωνικού κράτους που αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αλλά και προβλέπεται από εθνικά συντάγματα
• Η κρίση δεν είχε μόνο αρνητικές επιπτώσεις στην απόλαυση των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων αλλά και σε άλλα δικαιώματα, όπως η ελευθερία του συνέρχεσθαι και της έκφρασης, καθώς η καταστολή των διαδηλώσεων από τις αστυνομικές αρχές είναι συχνό φαινόμενο σε όλες τις χώρες.

Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ανέλαβε να παρουσιάσει εν συντομία την κατάσταση των κοινωνικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα της κρίσης.

Η εισήγηση είχε ως εξής:

• Το πρώτο πλήγμα που δέχτηκαν οι Έλληνες εργαζόμενοι ήταν η ραγδαία μείωση μισθών και συντάξεων, επιδομάτων και υπερωριών, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα, που φτάνει μέχρι και το 50%. Πάγωμα των προαγωγών, εισαγωγή της μερικής απασχόλησης και της άδειας άνευ αποδοχών στον ιδιωτικό τομέα. Ακόμη, η σημαντική μείωση του κρατικού προϋπολογισμού επέφερε σημαντικές περικοπές στην κοινωνική πρόνοια, στην υγειονομική και φαρμακευτική περίθαλψη.
• Θεσπίστηκε η επιβολή έμμεσων και άμεσων φόρων (πχ. Τέλος ακινήτου μέσω λογαριασμών ΔΕΗ, εισφορά αλληλεγγύης, εισφορά υπέρ ΟΑΕΔ), δυσβάσταχτοι για το μεγαλύτερο ποσοστό των φορολογουμένων. Σταδιακά μειώθηκε και το εισοδηματικό όριο απαλλαγής από το φόρο (αρχικά σε 8.000 ευρώ και στη συνέχεια σε μηδενικό).
• Περισσότερες από 100 νομοθετικές διατάξεις ρυθμίζουν την εργασία, επιβάλλοντας περιορισμούς και δεσμεύσεις σε θέματα μισθοδοσίας, ωραρίου και σύναψης συλλογικών συμβάσεων εργασίας, κατά τρόπο επαχθή προς τους εργαζόμενους. Επίσης, εισήχθησαν διατάξεις που επιβάλλουν έναν ακόμα κατώτατο μισθό για νέους εργαζόμενους και για μακροχρόνια άνεργους κατά 22%. 
• Το ποσοστό ανεργίας έχει αυξηθεί σημαντικά, φτάνοντας το 26% το Σεπτέμβριο το 2012, ενώ περισσότερο από το 30% του πληθυσμού ζει υπό το όριο της φτώχειας. Σε αυτό συμβάλλει και η σταδιακή μείωση των μισθών, από το 2009 κι έκτοτε, ενώ ένα ποσοστό 84% των νέων λαμβάνει λιγότερα από 592 ευρώ το μήνα (κατώτατος μισθός). Πολλές επιχειρήσεις διακόπτουν τη λειτουργία τους, ενώ άλλες υπολειτουργούν με αποτέλεσμα να καθυστερεί η πληρωμή των εργαζομένων για διαστήματα από ένα έως τέσσερις μήνες.
• Η οικονομική κρίση είναι επόμενο να προκαλεί κρίση στην κοινωνική πρόνοια και υγειονομική περίθαλψη: στους άστεγους, άνεργους, χαμηλοσυνταξιούχους προστίθεται ένα 22% ενεργών πολιτών που παραμένουν ανασφάλιστοι. Καταγράφονται σοβαρές ελλείψεις ιατρικού υλικού στα νοσοκομεία, ενώ οι φαρμακοβιομηχανίες διακόπτουν τις προμήθειες φαρμάκων λόγω των χρεών των υγειονομικών μονάδων. Το ποσοστό των αυτοκτονιών κυμαίνεται μεταξύ του 17 και 25%.
• Η Επιτροπή Συνδικαλιστικής Ελευθερίας του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας είναι μεταξύ των φορέων που καταδικάζουν τις πολιτικές της κυβέρνησης και της τρόικας μέσω των εκθέσεών τους, π.χ. Για την παραβίαση των δικαιωμάτων της συνδικαλιστικής ελευθερίας και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, για την έκρηξη της ανεργίας και την κατάργηση των κατώτατων μισθών. Τον Οκτώβριο του 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Κοινωνικά Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης χαρακτήρισε ως παράνομα πολλά μέτρα λιτότητας, π.χ. Επεσήμανε τις τεράστιες ανισότητες στην εργασία και πρόνοια μεταξύ των νέων και μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένης της θέσπισης ενός μισθού κατώτερου του ήδη κατώτατου (μέχρι 32%), και  την έλλειψη προστασίας εναντίον της απόλυσης  κατά τον πρώτο χρόνο απασχόλησης, μέτρα που κατά την Επιτροπή αποτελούν παραβίαση των δικαιωμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη.
• Εν κατακλείδι, τονίστηκε ότι η οικονομική κρίση, όσο σοβαρή και αν είναι, δεν μπορεί να επιτρέψει στο κράτος να παρεκκλίνει από την προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων. Μέτρα λιτότητας πρέπει να επιβάλλονται μόνο υπό την προϋπόθεση ότι δεν επηρεάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα κατά τρόπο υπερβολικό ή πολύ γενικό. Το επιχείρημα της «ανάγκης» επιβολής μέτρων, που προτάσσει η κυβέρνηση, δεν μπορεί να φτάσει μέχρι το σημείο της παραβίασης του πυρήνα των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Αντίθετα, οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε τα δικαιώματα αυτά να διασφαλίζονται αποτελεσματικά, ειδικά σε μια εποχή όπου η ανάγκη για προστασία είναι μεγαλύτερη.

Για τους μετανάστες στην Ελλάδα της κρίσης:

• Το αντιμεταναστευτικό ρεύμα και ο ρατσιστικός λόγος βρίσκονται σε έξαρση, ενισχύονται από την κυβέρνηση και απευθύνονται αδιάκριτα σε όλες τις κατηγορίες μεταναστών.
• Η κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή την επιχείρηση «Ξένιος Δίας» (από Αύγουστο μέχρι Δεκέμβριο 2012) με την οποία προσήχθησαν περίπου 60.000 αλλοδαποί εκ των οποίων λιγότεροι από το 10% βρέθηκαν «χωρίς χαρτιά» και ως εκ τούτου οδηγήθηκαν σε κέντρα κράτησης και απελάθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από τη χώρα.
• Με υγειονομική διάταξη του Υπουργείου Υγείας καθώς και με νόμο του Απριλίου 2012 θεσπίστηκαν διατάξεις για την προστασία της δημοσίας υγείας λόγω «έξαρσης» ασθενειών κι επιδημιών (AIDS, ελονοσίας και φυματίωσης). Ειδικά, προβλέφθηκε κράτηση αλλοδαπών ή ακόμη και απέλαση αυτών επειδή αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία μόνο λόγω της χώρας καταγωγής ή επειδή εκδίδονται ή κατοικούν σε μέρη χωρίς στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής. Σχετικά πορίσματα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και των Γιατρών του Κόσμου δείχνουν ότι υψηλά ποσοστά αλλοδαπών μολύνθηκαν λόγω των δυσμενών συνθηκών κράτησης στην Ελλάδα, κι ενώ δεν είχαν εισέλθει στη χώρα ασθενείς.
• Στις αρχές του έτους η κυβέρνηση προχώρησε στη δημοσιοποίηση φωτογραφιών και προσωπικών στοιχείων εκδιδόμενων οροθετικών γυναικών. Η διαπόμπευση αυτή και πάλι συνδέθηκε με τη μετανάστευση και με την επικρατούσα ρητορική «οι μετανάστες φταίνε για όλα». 
• Αναφορικά με το δικαίωμα απόλαυσης της υγείας, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, οι μετανάστες που έχουν ασφαλιστική κάλυψη έχουν τα ίδια δικαιώματα στις υπηρεσίες υγείας με τους Έλληνες πολίτες. Οι μετανάστες που δε διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα παραμονής δικαιούνται περίθαλψη σε νοσοκομείο μόνο για έκτακτα περιστατικά και μέχρι τη σταθεροποίηση της υγείας τους. Δωρεάν ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη δικαιούνται οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, οι δικαιούχοι επικουρικής προστασίας και ανθρωπιστικού καθεστώτος οι αιτούντες άσυλο (οι δύο τελευταίοι υπό περιορισμούς), οι αναγνωρισμένοι ως θύματα εμπορίας ανθρώπων και όλοι οι ανήλικοι.
• Η επιβολή – εισιτηρίου – των 5 ευρώ για εισαγωγή/εξέταση στα δημόσια νοσοκομεία, το θλιβερό περιστατικό όπου  διοικητής δημόσιου νοσοκομείου κατέδωσε καρκινοπαθή «χωρίς χαρτιά» στις αρχές, παρόλο που αυτή είχε καταβάλει τα νοσήλια. Μια θετική πρακτική είναι η λειτουργία κοινωνικών ιατρείων υπό την αιγίδα των ιατρικών συλλόγων, στα οποία έχουν πρόσβαση όλοι οι αλλοδαποί, ανεξαρτήτως νομικής κατάστασης, όπως επίσης και των αντίστοιχων ιατρείων υπό την εποπτεία ορισμένων ΜΚΟ (Γιατροί του Κόσμου, Praxis κλπ). 
• Η αναστολή στις διαδικασίες απόδοσης ιθαγένειας βάσει αδημοσίευτης απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας που έκρινε αντισυνταγματικό τον ισχύων νόμο του 2010.  Έξι δήμαρχοι ανακοίνωσαν ότι δεν θα εφαρμόσουν την εγκύκλιο, ενώ η ελληνική Ένωση απέστειλε επιστολή στον αρμόδιο υπουργό, ζητώντας του να ανακαλέσει το σχετικό έγγραφό του. 
• Η έλλειψη ενός σαφούς και ολοκληρωμένου  νομοθετικού πλαισίου για τη μετανάστευση (από το 2005). Πολλοί αλλοδαποί έχασαν τη δυνατότητα ανανέωσης της άδειας παραμονής τους είτε λόγω έλλειψης του αναγκαίου από το νόμο αριθμού ενσήμων από την εργασία τους είτε λόγω ανεπαρκούς οικογενειακού εισοδήματος. Σοβαρά προβλήματα απορρέουν από την διαδικασία χορήγησης άδειας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους, όπως και για το καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντος. Η έλλειψη νομοθετικής πρόβλεψης για νομιμοποίηση των μεταναστών οδηγεί τους τελευταίους στην κατάθεση αίτησης ασύλου, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η ήδη κορεσμένη και αργή διαδικασία εξέτασης αιτημάτων.
• Η κράτηση των μεταναστών υπό απάνθρωπες συνθήκες, οι καταδίκες του ΕΔΑΔ και οι καταγγελτικές εκθέσεις διεθνών κι ευρωπαϊκών φορέων κι οργανισμών (CPT, Επίτροπος για τα δικαιώματα των μεταναστών κ.α.)
• Η ρατσιστική βία και η ατιμωρησία, η δράση της Χ.Α. (παραδείγματα από δράσεις του κόμματος, ρατσιστικός λόγος) . Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, οι εξαγγελίες του υπουργού περί  δημιουργίας τμημάτων της Αστυνομίας, τα οποία θα δέχονται και θα διερευνούν καταγγελίες για περιστατικά ρατσιστικής βίας
• Δράσεις της Ελληνικής Ένωσης για τη διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας για το μεταναστευτικό  και την επιρροή της κοινής γνώμης προς μια δίκαιη και με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια μεταχείριση των αλλοδαπών που διαμένουν στη χώρα (αναφέρθηκαν παραδείγματα, π.χ. Δελτία τύπου, κατάθεση ολοκληρωμένων προτάσεων για το μεταναστευτικό, αποστολή επιστολών προς πολιτειακούς φορείς με προτάσεις και λύσεις (π.χ. για την ιθαγένεια), συνεργασία με φορείς της κοινωνίας των πολιτών για την από κοινού ανάληψη δράσεων κατά του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, σύσταση επιμέρους εξειδικευμένων ομάδων για τη μετανάστευση, συμμετοχή σε αντιρατσιστικά φεστιβάλ και αντίστοιχες εκδηλώσεις