H Σάρα και το μαγκάλι
Του Χρήστου Ηλιάδη*
Την περασμένη Κυριακή, η δεκατριάχρονη Σάρα έχασε τη ζωή της από τις αναθυμιάσεις ενός μαγκαλιού. Εδώ και μήνες ζούσε χωρίς ρεύμα με την άνεργη μητέρα της. Η μητέρα της, αφού αφέθηκε ελεύθερη από τον εισαγγελέα, οδηγήθηκε στην Υποδιεύθυνση Αλλοδαπών της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, η οποία κινήθηκε με εντυπωσιακή σπουδή για να διαπιστώσει ότι η άδεια παραμονής της ήταν εκπρόθεσμη. Χρειάστηκε υπουργική παρέμβαση, προκειμένου να λάβει εξάμηνη άδεια για ανθρωπιστικούς λόγους.
Ο θάνατος της Σάρας (καθόλου μοναδικός άλλωστε, αν θυμηθούμε τον θάνατο δύο φοιτητών στη Λάρισα πέρσι) αναδεικνύει με τον πιο χαρακτηριστικό, αλλά και τραγικό τρόπο δύο κεντρικά προβλήματα της σημερινής ελληνικής κοινωνίας. Μας δείχνει ότι ο περιορισμός των κοινωνικών δικαιωμάτων κάτω από ένα «κατώφλι» αξιοπρεπούς διαβίωσης επιφέρει ευθείες παραβιάσεις και των θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων — όπως το δικαίωμα στη ζωή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Επίσης, την ανύπαρκτη πολιτική ένταξης των μεταναστών που ζουν χρόνια στη χώρα μας, η οποία φτάνει να γίνεται πολιτική εκδίωξης όσων εξαιτίας της κρίσης εκπίπτουν της νομιμότητας, μην καταφέρνοντας να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους.
Όπως έχει έγκαιρα επισημάνει η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (goo.gl/z8xgro, 29.10.2011) πρέπει να υφίσταται «ένας ελάχιστος κανονιστικός πυρήνας για τα κοινωνικά δικαιώματα, ο οποίος και θα πρέπει να μείνει άθικτος από τα όποια δημοσιονομικά μέτρα», αφού σε διαφορετική περίπτωση θίγεται και το ελάχιστο όριο ουσιαστικής αυτονομίας και αξιοπρέπειας των πολιτών. Στην ίδια κατεύθυνση, πριν λίγες μόνο μέρες (2.12.2013), ο επίτροπος ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης Νιλς Μουίζνιεκς άσκησε σφοδρή κριτική στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις οι οποίες, εφαρμόζοντας μέτρα λιτότητας, «έχουν ξεχάσει τις υποχρεώσεις τους για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κυρίως την προστασία κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων των πλέον ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού».
Ο θάνατος της Σάρας αναδεικνύει επίσης το καθεστώς κάτω από το οποίο διαβιούν δεκάδες χιλιάδες μετανάστες συμπατριώτες μας που, ενώ είναι καθ’ όλα ενταγμένοι στην ελληνική κοινωνία, δεν μπορούν λόγω της κρίσης να ανανεώσουν τις άδειες παραμονής τους και –μετά από δεκαετίες εδώ– βρίσκονται ξαφνικά παράνομοι. Η δεκατριάχρονη, ενώ δεν γνώρισε άλλη πατρίδα, αφού γεννήθηκε (και πέθανε…) στην Ελλάδα, δεν είχε δικαίωμα να λάβει την ελληνική ιθαγένεια έπειτα από το «πάγωμα» των σχετικών διατάξεων του Νόμου 3838/2010. Η μητέρα της, πάνω από 13 χρόνια στην Ελλάδα, μετατράπηκε σε «λαθρομετανάστρια», καθώς δεν ανανέωσε την άδεια παραμονής της από αδυναμία να συγκεντρώσει τα απαραίτητα (120) ένσημα. Ούτε γι’ αυτήν, ούτε για τα περίπου 150.000 άτομα που υπολογίζεται ότι βρίσκονται στην θέση της κάνει κάποια πρόβλεψη ο νέος Κώδικας Μετανάστευσης.
Με λίγα λόγια, η Σάρα και η μητέρα της δεν ήταν μόνο φτωχοί, αλλά και κυνηγημένοι ως «λαθρομετανάστες» σε μια χώρα στην οποία πέρασαν ολόκληρη, ή μεγάλο μέρος της ζωής τους. Ο θάνατος της δεκατριάχρονης και η σπουδή της Υποδιεύθυνσης Αλλοδαπών φανερώνει το διπλό αυτό καθεστώς στο οποίο διαβιούν δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι αυτής της χώρας. Είναι άλλωστε πρόδηλο γιατί η μητέρα δεν ζήτησε τη βοήθεια των κοινωνικών υπηρεσιών του δήμου. Όχι λόγω της «αξιοπρέπειάς» της, όπως αναφέρουν τα σχετικά ρεπορτάζ, αλλά λόγω του φόβου απέλασης, αφού οι τοπικές αρχές θα ήταν υποχρεωμένες να την καταγγείλουν για παράνομη διαμονή. Έτσι λοιπόν, αντί να συζητάμε το παράδειγμα επιτυχούς ένταξης ενός κοριτσιού σερβικής καταγωγής που γεννήθηκε στην Ελλάδα, καθώς και της οικογένειας της, συζητάμε ένα τραγικό παράδειγμα φτώχιας και εξαθλίωσης.
Αναδεικνύεται λοιπόν η επιτακτική ανάγκη να εξασφαλιστεί ένα ελάχιστο επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης όλων όσων ζουν στην ελληνική επικράτεια. Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου, άλλωστε, δεν είναι (μόνο) ζήτημα ηθικής ή πολιτικής βούλησης· επιβάλλεται από το Σύνταγμα. Πρέπει επίσης να προβλεφθούν αμέσως τρόποι επαναφοράς στη νομιμότητα όσων δεν κατάφεραν να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους, καθώς και το δικαίωμα στην ελληνική ιθαγένεια για τα παιδιά που μεγαλώνουν εδώ. Η αδράνεια (θα) έχει συνέπειες όχι μόνο για τους ίδιους τους μετανάστες, αλλά και για την κοινωνική συνοχή. Μια χώρα σε κρίση που όχι μόνο δεν εξασφαλίζει τα στοιχειώδη για όλους όσους έχουν ανάγκη, αλλά αφήνει στην παρανομία και διώκει ποινικά ένα μέρος τους το μόνο που καταφέρνει είναι να κάνει τα πράγματα χειρότερα για όλους μας.
*Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι πολιτικός επιστήμονας, μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
άρθρο στην εφημερίδα “Αυγή”, 08.12.2013
