Προσδοκίες που Διαψεύστηκαν με το Νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο
Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει η Μαρία Φλουράκη, δικηγόρος, μέλος του Μητρώου Δικηγόρων της Υπηρεσίας Ασύλου και μέλος της ΕλΕΔΑ για τη στήλη ΡΙΣΠΕΚΤ του Vice Greece.
Στις 23 Σεπτεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Οι όποιες προσδοκίες είχαν καλλιεργηθεί ότι η νέα αυτή πρόταση της Επιτροπής θα έχει ως βάση το μοίρασμα της ευθύνης και την αλληλεγγύη μεταξύ όλων των κρατών μελών, δυστυχώς διαψεύστηκαν. Η βασική επιδίωξη της Ελλάδας ως κράτος πρώτης γραμμής ήταν να τροποποιηθεί το σύστημα του Δουβλίνου, δηλαδή ο ευρωπαϊκός κανονισμός σύμφωνα με τον οποίο το κράτος πρώτης άφιξης ενός αιτούντα άσυλο είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης ασύλου του. Αυτό το αποδεδειγμένα αποτυχημένο σύστημα που καθιστά χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία «πάρκινγκ» των ανθρώπων που επιχειρούν να εισέλθουν στην Ευρώπη, στην ουσία του δεν αλλάζει και η πολλά διαφημιζόμενη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών είναι μόνο κατ’ επίφαση.
Υποχρεωτική μετεγκατάσταση σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη προβλέπεται μόνο σε περιόδους κρίσης. Κατά τα λοιπά, τα κράτη θα μπορούν να δείχνουν την «αλληλεγγύη» τους αναλαμβάνοντας και χρηματοδοτώντας την επιστροφή όσων η αίτηση απορρίπτεται ή διαθέτοντας εξοπλισμό και προσωπικό στα κράτη πρώτης υποδοχής. Κυνικά, θα έλεγε κανείς ότι «εξαγοράζουν την ησυχία τους». Ανάμεσα στα λίγα θετικά του νέου συμφώνου είναι κάποιες διατάξεις που διευκολύνουν την οικογενειακή επανένωση, η δυνατότητα άμεσης προστασίας σε εκτοπισμένους πληθυσμούς σε περιόδους κρίσης και η υποχρέωση έρευνας και διάσωσης στην θάλασσα, χωρίς να κινδυνεύει το πλήρωμα του σωστικού σκάφους να κατηγορηθεί για διευκόλυνση παράνομης εισόδου μεταναστών (κάτι που μπορούσε να συμβεί έως σήμερα).
Η συνολική εντύπωση από την επισκόπηση του συμφώνου είναι ότι προκρίνεται η ιδέα της Ευρώπης-φρούριο σε σχέση με τις δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες ασύλου. Φυσικά, κανείς δεν θα αμφισβητήσει το κυριαρχικό δικαίωμα των κρατών της Ε.Ε. να προστατεύουν τα σύνορά τους και να απωθούν εχθρούς και ανεπιθύμητους. Είναι, επίσης, γεγονός ότι ένας αριθμός από αυτούς που προσπαθούν να εισέλθουν στην Ευρώπη δεν δικαιούνται άσυλο και οι αιτήσεις τους απορρίπτονται. Υπάρχει όμως κι ένας σημαντικός αριθμός εισερχομένων που δικαιούνται.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠΥΤ), άνω των 2/3 του συνόλου των νεοαφιχθέντων στην Ελλάδα, το πρώτο εξάμηνο του 2020, ήταν υπήκοοι Αφγανιστάν (36,8%), Συρίας (19,1%) και Τουρκίας (12%). Τα ποσοστά αναγνώρισης σε πρώτο βαθμό στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2020 κυμάνθηκαν σε 76,4% για το Αφγανιστάν, 91,8% για τη Συρία και 65,6% για την Τουρκία, βάσει των επίσημων στοιχείων που υπέβαλαν οι εθνικές αρχές στη Eurostat. Το δε γενικό ποσοστό αναγνώρισης αιτήσεων διεθνούς προστασίας κατά την ίδια περίοδο έφθασε το 68,9% (συμπεριλαμβανομένων και των αδειών για ανθρωπιστικούς λόγους).
Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι: Υπάρχει νόμιμη οδός προς την Ε.Ε. για τους αλλοδαπούς εκείνους που ενδέχεται να έχουν προσφυγικό προφίλ; Ο πολίτης της Συρίας που πιθανολογείται ότι θα υποστεί σοβαρή βλάβη ως άμαχος, ή ο πολίτης του Αφγανιστάν που διώκεται από τους Ταλιμπάν -για να χρησιμοποιήσουμε δύο τρανταχτά παραδείγματα δικαιούχων διεθνούς προστασίας- έχουν τη δυνατότητα νομίμως να εισέλθουν στο έδαφος της Ε.Ε; Η απάντηση παραμένει αρνητική και παρά τις σχετικές εξαγγελίες, τίποτα δεν αλλάζει με το νέο σύμφωνο.
Έτσι, οι δικαιούχοι θα συνεχίσουν να είναι υποχρεωμένοι να διασχίσουν τον Έβρο ή τη Μεσόγειο με τη βοήθεια παράνομων διακινητών και να παίξουν τη ζωή τους «κορώνα-γράμματα», για να ζητήσουν προστασία. Η Μεσόγειος, όμως, αποτελεί ένα από τα πιο θανατηφόρα περάσματα παγκοσμίως, στο οποίο χιλιάδες άνθρωποι πνίγονται κάθε χρόνο προσπαθώντας να προσεγγίσουν την Ευρώπη. Το 2014 ο αριθμός νεκρών/αγνοουμένων στη Μεσόγειο ανήλθε σε 3.538, το 2015 σε 3.771, το 2016 σε 5.096, το 2017 σε 3.139, το 2018 σε 2.277 και το 2019 σε 1.885.
Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και επιβάλλουν τη δημιουργία νόμιμων και ασφαλών οδών για τους αιτούντες άσυλο. Μία πρόταση που έχει γίνει από ερευνητές είναι να δημιουργηθούν ευρωπαϊκά γραφεία ασύλου στα ευρωπαϊκά προξενεία στην Τουρκία (συνήθη χώρα εκκίνησης του ταξιδιού των προσφύγων), όπου εκεί να μπορούν να υποβάλουν το αίτημά τους οι δικαιούχοι, χωρίς να χρειάζεται να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Εάν το αίτημα γίνει δεκτό, τότε να εισέρχονται στην Ευρώπη με ασφάλεια και αξιοπρέπεια, και να μοιράζονται μεταξύ των κρατών μελών δίκαια και σύμφωνα με τις δυνάμεις τους. Συγχρόνως, να δημιουργηθούν ασφαλείς δίοδοι στα σύνορα των κρατών-μελών της Ε.Ε. για τους αιτούντες άσυλο και να δοθεί έμφαση σε δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες εξέτασης. Ακόμη και στο υπό κατασκευή τείχος στον Έβρο θα μπορούσε να προβλεφθεί μία «πύλη ασύλου» όπου θα μπορούν οι άνθρωποι να υποβάλουν το αίτημά τους χωρίς να χρειάζεται να διασχίσουν το ποτάμι διακινδυνεύοντας τη ζωή τους.
Για όσους δυσανασχετούν για τα οικονομικά ή κοινωνικά βάρη που συνεπάγεται η χορήγηση προστασίας στους πρόσφυγες, ας θυμηθούν ότι η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για την προστασία των προσφύγων, εφαρμόστηκε κατ’ αρχήν σε Ευρωπαίους πρόσφυγες. Ο μεταπολεμικός κόσμος, συγκλονισμένος από το ολοκαύτωμα των Εβραίων, προέβλεψε προστασία για όσους αναγκάστηκαν να φύγουν από τις πατρίδες τους λόγω των γεγονότων που συνέβησαν στην Ευρώπη και να ζητήσουν άσυλο σε άλλη χώρα. Γερμανοί πρόσφυγες που οι περιοχές που ζούσαν προσαρτήθηκαν στην Πολωνία, Ούγγροι πρόσφυγες που εκδιώχθηκαν από τις περιοχές τους που παραχωρήθηκαν στην Σλοβακία, Εβραίοι πρόσφυγες που απομακρύνθηκαν από τις εστίες τους λόγω των διώξεων από τους Ναζί κλπ. Επίσης, στις αρχές της δεκαετίας του 1940 χιλιάδες Ευρωπαίοι πρόσφυγες κατέφευγαν στο Χαλέπι της Συρίας, την Παλαιστίνη και διάφορες πόλεις της Αιγύπτου, προκειμένου να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Οι ανθρώπινες μετακινήσεις ήταν πάντα αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας και θα συνεχίσουν να είναι. Η Ευρώπη περηφανεύεται ότι είναι ένας κοινός χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Για να μην είναι η παραδοχή αυτή κενό γράμμα, πρέπει να προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των ανθρώπων που βρίσκονται στο έδαφός της, είτε αυτοί είναι ντόπιοι, είτε είναι ξένοι.
