Κράτηση και τιμωρία για τους πρόσφυγες

Του Βασίλη Παπαστεργίου*

Τη Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου εξαγγέλθηκαν από το υπουργικό Συμβούλιο αλλαγές στη διαδικασία ασύλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογες εξαγγελίες είχαν γίνει από το ΚΥΣΕΑ την 31η Αυγούστου -και μάλιστα με μια ελαφρώς δραματική σκηνοθεσία που περιλάμβανε τη συνεδρίαση του οργάνου εκτάκτως το Σάββατο.
Είναι φανερή η αμηχανία της κυβέρνησης απέναντι σε ένα ζήτημα το οποίο δεν γνωρίζει σε βάθος, αλλά και στο οποίο, κατά το πολύ πρόσφατο παρελθόν, είχε επενδύσει με ακραίο λαϊκισμό διακηρύσσοντας -στα σοβαρά- ότι ακόμα και η πανευρωπαϊκή προσφυγική κρίση του 2015 υπήρξε αποτέλεσμα της εκλογικής νίκης και «των ιδεοληψιών του ΣΥΡΙΖΑ».
Καθώς σήμερα οι πρόσφυγες «παραδόξως» επιμένουν να καταφθάνουν στη χώρα μας (με κίνδυνο της ζωής τους), παρά το γεγονός ότι στις υπουργικές καρέκλες κάθονται πλέον οι κκ Χρυσοχοΐδης και Κουμουτσάκος και όχι οι «ιδεοληπτικοί» της Αριστεράς, το αδιέξοδο είναι σοβαρό. Σε αυτό το πλαίσιο, οι αντιδράσεις της κυβέρνησης είναι σπασμωδικές και προσανατολισμένες στην επικοινωνιακή διαχείριση του ζητήματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εξαγγελίες της 31-8-2019 και της 30-9-2019 είναι μεταξύ τους αντιφατικές (σε σχέση με την κατάργηση ή μη της Αρχής Προσφυγών) ή απλά επαναλαμβανόμενες (αύξηση της επιτήρησης των συνόρων).
Ας δούμε όμως τις συγκεκριμένες εξαγγελίες. Θα πρέπει κατ’ αρχάς να διευκρινίσουμε ότι προς το παρόν δεν υφίσταται σχέδιο νόμου και επομένως οι κρίσεις μας διατυπώνονται με μια κάποια επιφύλαξη. Ωστόσο, οι κυβερνητικές προθέσεις, όπως αποτυπώνονται στις ανακοινώσεις που έγιναν, είναι έκδηλες και κάποια πράγματα μπορούν να συναχθούν με σχετική ασφάλεια.

Η αυθαίρετη έννοια του «προσφυγικού προφίλ»

Είναι κατ’ αρχάς σαφές ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη επιχειρεί να αλλάξει την ορολογία της δημόσιας συζήτησης για το προσφυγικό ζήτημα. Βασική μέριμνα των κυβερνώντων είναι να πείσουν την κοινή γνώμη ότι πλέον οι άνθρωποι που έρχονται από την Τουρκία είναι οικονομικοί μετανάστες και όχι πρόσφυγες. Σε αυτό τον σκοπό έχει ήδη στρατευτεί όλος ο προπαγανδιστικός μηχανισμός των ιδιωτικών και δημόσιων μέσων που ελέγχει η κυβέρνηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ήδη στα δελτία ειδήσεων της ΕΡΤ η ορολογία άλλαξε εν μια νυκτί και γίνεται λόγος για μεταναστευτικό ζήτημα.
Η προσπάθεια αυτή βασίζεται σε ένα προφανές ψεύδος, ότι δηλαδή «προσφυγικό προφίλ» διαθέτουν μόνο οι προερχόμενοι από την Συρία, όπως ανέλαβε να εξειδικεύσει την κυβερνητική γραμμή ο, αναρμόδιος μεν, αλλά ιδιαίτερα «ευαίσθητος» σε ζητήματα ασύλου και μετανάστευσης, υπουργός Ανάπτυξης Άδωνις Γεωργιάδης. Ωστόσο, αποτελεί θεμελιώδη αρχή του δικαίου προστασίας των προσφύγων ότι η κρίση για την παροχή ή μη διεθνούς προστασίας οφείλει να είναι εξατομικευμένη και όχι βασισμένη σε αυθαίρετες και εν πολλοίς ανύπαρκτες νομικά έννοιες, όπως αυτή του προσφυγικού προφίλ.
Εξάλλου η εκδοχή του Α. Γεωργιάδη είναι και πραγματολογικά εσφαλμένη, καθώς υπάρχουν –πέρα από την Συρία– πολλές ακόμα χώρες για τους πολίτες των οποίων τα ποσοστά αποδοχής αιτημάτων διεθνούς προστασίας υπερβαίνουν το 60%. Ο ίδιος υπουργός επί της ουσίας αποκάλυψε την κυβερνητική πρόθεση να επιβάλλεται κράτηση για όλους τους νεοεισερχόμενους, πλην των Σύρων. Πρόκειται για λύση που προδήλως παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ θα προκαλέσει και κυριολεκτικά εκρηκτικές καταστάσεις.
Στο ίδιο κλίμα, ο εξίσου αναρμόδιος, αλλά και εξίσου «ευαίσθητος» σε θέματα ασύλου και μετανάστευσης υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Μ. Βορίδης υποστήριξε ότι οι προερχόμενοι από το Αφγανιστάν είναι -εξ ορισμού!- παράνομοι μετανάστες και δεν δικαιούνται ανθρωπιστικής προστασίας (sic).

Ασυμβατότητα με το διεθνές δίκαιο

Από εκεί και πέρα, στην ιδιαίτερα κακογραμμένη ανακοίνωση του Υπουργικού Συμβουλίου, συσσωρεύονται γενικότητες, τίθενται προς κατευνασμό της εκλογικής βάσης προδήλως μη ρεαλιστικοί στόχοι (10.000 επιστροφές έως το τέλος του 2020), προαναγγέλλονται περιορισμοί κάποιων δικαιωμάτων και διαφαίνονται επιλογές τιμωρητικού χαρακτήρα για τους αιτούντες άσυλο, που ωστόσο είναι δύσκολο να εφαρμοστούν λόγω της ασυμβατότητάς τους με το διεθνές δίκαιο.
Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει σε σχέση με την κυβερνητική εξαγγελία για τροποποίηση της διαδικασίας εξέτασης των αιτημάτων. Όπως είναι γνωστό, η κυβέρνηση εξήγγειλε την 31-8-2019 την κατάργηση του δεύτερου βαθμού κρίσης και της Αρχής Προσφυγών «πάντα με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο», χωρίς να εξηγήσει, ωστόσο, πως αυτό θα καταστεί δυνατό. Όταν μετά την κατακραυγή η κυβέρνηση συνειδητοποίησε ότι η εξαγγελία της είναι εξ ορισμού αντιφατική, ανέκρουσε πρύμνα και σήμερα εξαγγέλλει παραπειστικά την κατάργηση του (ανύπαρκτου) τέταρτου βαθμού κρίσης. Επί της ουσίας, η κυβέρνηση μεταβάλει την σύνθεση των Επιτροπών Προσφυγών, στελεχώνοντας αυτές αμιγώς με δικαστές και αποβάλλοντας τους υποδεικνυόμενους από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

Η αλληλεγγύη πιο επιτακτική από ποτέ

Με βάση τα παραπάνω, είναι σαφές ότι υπάρχει στις κυβερνητικές εξαγγελίες ένας πυρήνας που δεν είναι καθόλου αμελητέος. Και αυτός είναι ο αποκλεισμός από τον άσυλο όσων δεν προέρχονται από την Συρία και η γενικευμένη κράτηση. Κατά το επόμενο διάστημα θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια ισχυρή προπαγανδιστική επίθεση, με σκοπό τη μεταβολή των όρων της δημόσιας συζήτησης, την επικοινωνιακή εκμετάλλευση του ζητήματος και την εμπέδωση απαράδεκτων διοικητικών πρακτικών, όπως οι επαναπροωθήσεις.
Οι άνθρωποι της αλληλεγγύης, οι τοπικές κοινωνίες που έχουν δείξει ένα δρόμο συνύπαρξης με τους πρόσφυγες και οι ακτιβιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων θα πρέπει να συντονιστούν και να κινητοποιηθούν.

 

* Ο Βασίλης Παπαστεργίου είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθήνας και Αντιπρόεδρος ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

** Το άρθρο δημοσιεύεται στην ΕΠΟΧΗ, 6/10/2019 – σχετικό λινκ http://epohi.gr/krathsh-kai-timwria-gia-tous-prosfyges/