Πάλι εκτός κράτους δικαίου η πολιτογράφηση;

Κάποτε η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας βρισκόταν κυριολεκτικά έξω από το πλέγμα αρχών του κράτους δικαίου: κανένα κριτήριο, καμιά προθεσμία, καμιά αιτιολογία. Μόλις από το 2010, παρά τα δικαστικά εμπόδια και την πολιτική διστακτικότητα, έσπασε η ντροπιαστική αυτή «εθνική παράδοση».

Στα προβλεπόμενα κριτήρια, όπως η γνώση της γλώσσας και του πολιτισμού ή η ομαλή ένταξη στην κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας, το 2020 ο νομοθέτης έκρινε σκόπιμο να προσθέσει ελάχιστα όρια εισοδήματος, εξουσιοδοτώντας τον Υπουργό για τον προσδιορισμό τους. Πολλά μπορεί και οφείλει να καταμαρτυρήσει κανείς σε αυτή την επιλογή:

• Προτάσσει έναντι κάθε άλλου κριτηρίου αυτό της «οικονομικής» ένταξης του αλλοδαπού με την προσβλητική για τους αιτούντες και τις αιτούσες λογική να μην γίνουν «βάρος» στην οικονομία της χώρας.
• Παραβλέπει πως το Σύνταγμα και ο νόμος εξακολουθούν να αξιώνουν τη συνολική αξιολόγηση της ένταξης με συνεκτίμηση όλων των πτυχών της, ώστε η εκτίμηση μιας μεμονωμένης από αυτές να μην μπορεί από μόνη της να είναι καθοριστική.
• Παραβλέπει υποκριτικά το γεγονός ότι τα πραγματικά εισοδήματα των αλλοδαπών παραμένουν πολύ συχνά φορολογικά αφανή επειδή εξαναγκάζονται από τους εργοδότες τους να εργάζονται «άτυπα».
• Το χειρότερο, ωστόσο, είναι πως η σχετική διάταξη προσέδωσε αναδρομική ισχύ στα καινοφανή αυτά όρια. Έτσι, όσοι και όσες είχαν προηγουμένως καταθέσει αιτήσεις πολιτογράφησης, των οποίων η εξέταση καθυστερούσε με αποκλειστική ευθύνη της διοίκησης, πλήρωσαν μεν το σχετικό παράβολο και πέτυχαν στις εξετάσεις γνώσεων, βρέθηκαν όμως και πάλι αποκλεισμένοι/ες, καθώς ορθώθηκε μπροστά τους ένα εμπόδιο που δεν είχε καν εφευρεθεί όταν κατέθεταν τις αιτήσεις τους.

Ήδη από τον Μάιο του 2021 η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου επεσήμαινε ότι «Το συνολικό πλέγμα των διατάξεων για την ιθαγένεια, όπως διαμορφώνεται πλέον, απέχει από τα μορφωτικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά του μεγαλύτερου μέρους των αλλοδαπών που διαμένουν νόμιμα στη Ελλάδα και θα πρέπει να θεωρείται μάλλον αναμενόμενο ότι τα ποσοστά επιτυχίας στη διαδικασία πολιτογράφησης θα είναι πολύ μικρά, ενώ, πιθανότατα, θα περιοριστεί και το ενδιαφέρον των ίδιων των αλλοδαπών. Εάν αυτός είναι ο στόχος, τότε θα επιτευχθεί» (διαβάστε ολόκληρη την ανακοίνωση εδώ).

Μοναδικό καταφύγιό αυτών των ανθρώπων αυτών σήμερα είναι η διοικητική δικαιοσύνη, θεματοφύλακας, άλλωστε, γενικών αρχών του κράτους δικαίου, όπως η αναλογικότητα, η χρηστή διοίκηση, η ασφάλεια δικαίου και η προστασία της εμπιστοσύνης. Τις αρχές αυτές παραβίασε κατάφωρα, αν μη τι άλλο, η αναδρομική εφαρμογή των εισοδηματικών κριτηρίων, όπως έγκαιρα και δημόσια επισήμαναν μεταξύ άλλων η ΕλΕΔΑ, η νομική επιστημονική κοινότητα, ο Συνήγορος του Πολίτη και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

Φαίνεται, όμως, δυστυχώς, ότι για την ελληνική διοικητική δικαιοσύνη οι παραπάνω αρχές δεν ισχύουν εξίσου για όσα άτομα συναλλάσσονται με την ελληνική διοίκηση, ιδίως όταν πρόκειται για «ξένους». Με την υπ’ αριθμό 81/2023 απόφασή του, το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών διέλυσε κάθε ελπίδα: «λαμβανομένου υπ’ όψιν του δημοσίου συμφέροντος … συνιστάμενου στην διακρίβωση της πραγματικής οικονομικής κατάστασης των αιτούντων την ελληνική ιθαγένεια αλλοδαπών … ώστε να μην επιβαρύνεται το σύστημα της κοινωνικής πρόνοιας της Χώρας από την ενσωμάτωσή τους …, η εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων και επί των ήδη εκκρεμών αιτήσεων … δεν προσκρούει στις συνταγματικές αρχές του κράτους δικαίου, της χρηστής διοίκησης και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης … ούτε στην αρχή της ασφάλειας δικαίου».

Μήπως άραγε, με δικαστικές αποφάσεις σαν αυτήν, η ελληνική ιθαγένεια επιστρέφει οριστικά στην προ του 2010 θέση της εκτός του κράτους δικαίου; Γιατί μόνον σε κράτος όπου πρυτανεύει πάντα και μόνιμα η ανέλεγκτη κρίση του κυβερνήτη του για το ποιο είναι το δημόσιο συμφέρον, κάμπτονται θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές. Την ίδια στιγμή, όπως έχει αποδείξει και στο παρελθόν, η διοικητική δικαιοσύνη θυμάται να βάλει όρια στη βούληση του νομοθέτη μόνον όταν οι επιλογές του αποκλίνουν από τα δόγματα της «εθνικής παράδοσης». 

Εκτός από τα προφανή ζητήματα δικαιωμάτων και νομιμότητας που τίθενται, η διαχείριση των ζητημάτων ιθαγένειας κατά αυτόν τον τρόπο, σηματοδοτεί ότι καλά κρατεί η συντηρητική και περιοριστική προσέγγιση της δικαστικής εξουσίας απέναντι στον πληθυσμό που διαμένει νόμιμα και εργάζεται χρόνια στην Ελλάδα, ενώ δημιουργούνται εύλογες ανησυχίες για εν γένει φοβικά αντανακλαστικά απέναντι στον συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό που μετακινείται παγκοσμίως.

Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, παρακολουθώντας σταθερά τις περιπέτειες του δικαίου ιθαγένειας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, δεν αμφιβάλλει πως ακόμη και αυτό το δικαστικό εμπόδιο κάποια στιγμή θα πέσει, όπως άλλωστε, έστω με καθυστέρηση και με αβάσταχτο πόνο για χιλιάδες συμπολίτες μας, έπεσαν τελικά και τα δικαστικά εμπόδια για την κτήση ιθαγένειας μέσω γέννησης και φοίτησης από τη δεύτερη γενιά μεταναστών/τριών.

Υπ’ αυτό το πρίσμα και σε βάθος χρόνου και τούτο το νέο ανάχωμα θα το ξεπεράσει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, η ελληνική ιθαγένεια. Εν τέλει όμως, ακόμη μεγαλύτερο και περισσότερο δυσεπίλυτο πρόβλημα φαίνεται να αποδεικνύεται η ίδια η ελληνική δικαιοσύνη.

 

———————————————————-

Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, τον Φεβρουάριο του 2023, δημοσίευσε το κείμενο «Ουσιαστικές Προϋποθέσεις Πολιτογράφησης: Συστάσεις επί της ουσίας», στο οποίο αποτιμά συνολικά τη διαδικασία διακρίβωση των ουσιαστικών προϋποθέσεων πολιτογράφησης και προχωρά στις αναγκαίες συστάσεις. Διαβάστε το κείμενο εδώ.