Ιθαγένεια για τα παιδιά των μεταναστών – Παρατηρήσεις στο σχέδιο νόμου
Η πρωτοβουλία της κυβέρνησης να φέρει σε διαβούλευση το σχέδιο νόμου “Τροποποίηση Κώδικα Ιθαγένειας και άλλες διατάξεις” δημιουργεί την αισιοδοξία ότι τα σοβαρά εμπόδια που αντιμετωπίζει η ολοκλήρωση της θεσμικής ένταξης της δεύτερης γενιάς μεταναστών στην πολιτική ζωή της χώρας μας επιτέλους θα ξεπεραστούν.
Δεκάδες χιλιάδες παιδιών, που γεννήθηκαν στην Ελλάδα ή μεγάλωσαν μέσα από το ελληνικό σχολείο, είδαν τα όνειρά τους για ισότιμη συμμετοχή να ματαιώνονται και το μέλλον τους εδώ να καθίσταται επισφαλές μετά την απόφαση 460/2013 του Συμβουλίου της Επικρατείας. Με αυτήν κρίθηκε αντισυνταγματική η ρύθμιση του άρθρου 1Α του ν. 3838/2010, με βάση την οποία αυτά μπορούσαν να αποκτήσουν την Ελληνική ιθαγένεια από τη γέννησή τους ήδη, εφόσον οι γονείς τους ήταν νόμιμα εγκατεστημένοι στην Ελλάδα.
Με τη νέα προτεινόμενη ρύθμιση, μολονότι η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας από τη γέννηση δεν είναι πια δυνατή, τα παιδιά που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα μπορούν να αποκτήσουν ιθαγένεια (“θεμελιώνουν δικαίωμα”), αν εγγραφούν στην α΄ τάξη του δημοτικού σχολείου και φοιτούν σε αυτό κατά τον χρόνο υποβολής της αίτησής τους. Επιπλέον, απαιτείται ο ένας τουλάχιστον γονέας τους να ζούσε συνεχώς νόμιμα στη χώρα για πέντε ή παραπάνω έτη πριν από τη γέννησή τους ή δέκα μετά από αυτή, και να κατέχει σήμερα κάποιον από τους μακράς διάρκειας τίτλους παραμονής που προβλέπει ρητά η ρύθμιση. Ακόμη, η ελληνική ιθαγένεια, με βάση τις προτεινόμενες ρυθμίσεις, καθίσταται και πάλι προσιτή σε όσα παιδιά δεν γεννήθηκαν μεν εδώ, αλλά ήλθαν σε πολύ νεαρή ηλικία και φοίτησαν επιτυχώς, τουλάχιστον σε εννέα τάξεις του ελληνικού σχολείου ή, έστω, στις έξι τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αντίστοιχο δικαίωμα κτήσης της ιθαγένειας αποκτούν και όσα παιδιά μεταναστών αποφοίτησαν από την ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση έχοντας απολυτήριο ελληνικού σχολείου.
Βασικός παράγοντας αισιοδοξίας και ικανοποίησης από τις προτεινόμενες ρυθμίσεις είναι ότι αυτές επιδιώκουν να δώσουν στα παιδιά της 2ης γενιάς την δυνατότητα να αποκτούν την Ελληνική ιθαγένεια πριν ακόμη ενηλικιωθούν, κατά τη διάρκεια της φοίτησης τους σε εκπαιδευτικούς θεσμούς της χώρας. Γιατί μόνη η εντατική κοινωνικοποίησή τους από το ελληνικό σχολείο με όρους θεσμικής ισοτιμίας και χωρίς διακρίσεις από τα άλλα παιδιά μπορεί να διασφαλίσει την ομαλή ένταξή τους στη κοινωνική και πολιτική ζωή και να εγγυηθεί την κοινωνική συνοχή της χώρας αύριο.
Την αποτελεσματική επιδίωξη του βασικού αυτού στόχου μετριάζει ωστόσο, η ανάγκη των νέων ρυθμίσεων να παραμείνουν εντός των αυστηρών πλαισίων που έχει χαράξει το Συμβούλιο της Επικρατείας, με την ισχυρά εθνικιστικών αποχρώσεων και παρωχημένη αντίληψή του περί ιθαγένειας. Θα μπορούσε η νέα κυβέρνηση, αντί να μετριάσει τις θέσεις της για την ευρεία πρόσβαση των μεταναστών της 2ης γενιάς στην ελληνική ιθαγένεια, να αξιοποιούσε τις θεσμικές της ευχέρειες προκειμένου να δώσει στο ανώτατο αυτό δικαστήριο τη δυνατότητα να μεταβάλει την εσφαλμένη νομολογία του.
Παρά τα στενά περιθώρια που αφήνει η νομολογία του ΣτΕ, η θετική αυτή πρωτοβουλία επιδέχεται ενδεχομένως και άλλες βελτιώσεις στη κατεύθυνση που εκφράζει η ίδια η αιτιολογική έκθεση.
α. Επισημαίνεται ότι η απαίτηση της προτεινόμενης ρύθμισης να κατέχει ο ένας τουλάχιστον γονέας άδεια παραμονής περιοριστικά αναφερομένων τύπων μακράς διάρκειας (λ.χ. μακρόχρονα διαμένοντος, αορίστους διαρκείας κλπ.) υπονομεύει στη πράξη το κατώφλι της πενταετούς νόμιμης διαμονής του γονέα, αφού η απόκτηση μακρόχρονων τίτλων αφ’ ενός προϋποθέτει την ήδη μακρόχρονη νόμιμη διαμονή με απλές μονοετείς και διετείς άδειες, αφ’ ετέρου συχνά καθυστερεί σοβαρά λόγω γραφειοκρατικών αγκυλώσεων της διοίκησης. Έτσι, υπάρχει ο κίνδυνος στη πράξη η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας από τα παιδιά που έχουν γεννηθεί εδώ να διενεργείται σε χρόνο πολύ μεταγενέστερο της εγγραφής τους στο δημοτικό σχολείο και να χάνεται η δυνατότητα ισότιμης αντιμετώπισής τους ως αυριανών πολιτών από όσο γίνεται πιο νωρίς.
β. Περαιτέρω, όμως υφίστανται ιδιαίτερες κατηγορίες παιδιών της 2ης γενιάς που φαίνεται αδύνατον να επωφεληθούν των ευεργετημάτων που παρέχει η προτεινόμενη ρύθμιση.
• Κατ’ αρχάς, η απουσία κάποιας ειδικής μεταβατικής πρόβλεψης, σαν αυτές που περιείχε ο ν. 3838/2010, σχετικά με τους απαιτούμενους τίτλους διαμονής, δημιουργεί την εντύπωση πως δεν λήφθηκε σοβαρά υπ’ όψιν το γεγονός ότι το να διαθέτει ένας μετανάστης στην Ελλάδα συνεχή και αδιάλειπτη νόμιμη παραμονή για πέντε και πλέον έτη ήταν για μεγάλες περιόδους εξαίρεση και όχι κανόνας λόγω των δυσλειτουργιών του διοικητικού συστήματος αδειοδότησης. Αυτό έχει ως συνέπεια, σημαντικός αριθμός παιδιών της δεύτερης γενιάς να αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην αξιοποίηση των εν λόγω διατάξεων λόγω ακριβώς του ότι οι γονείς τους δεν κατάφεραν να έχουν συνεχώς νόμιμη διαμονή στη χώρα κατά το κρίσιμο για την εφαρμογή των διατάξεων χρόνο. Τα πρόβλημα δε αυτό φαίνεται κατ’ εξοχήν να αντιμετωπίζουν τα παιδιά μεταναστών που γεννήθηκαν ή ήλθαν στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1990, οπότε και η απόκτηση από τους γονείς τους τίτλων νόμιμης διαμονής ήταν απλώς ουτοπική.
• Ακόμη, οι όροι που τίθενται για την απόκτηση της Ελληνικής ιθαγένειας από παιδιά της 2ης γενιάς είναι εντελώς άκαμπτοι ώστε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις αδυναμίας πλήρωσής τους, όπως η αδυναμία επιτυχούς παρακολούθησης των απαιτούμενων σχολικών τάξεων λόγω νοητικής υστέρησης, να αφήνει τα εμπλεκόμενα πρόσωπα πλήρως ακάλυπτα.
• Κυρίως όμως, πρέπει να επισημανθεί ότι ανυπέρβλητα εμπόδια αντιμετωπίζουν και με τη ρύθμιση αυτή, προκειμένου να αποκτήσουν την Ελληνική ιθαγένεια, τα παιδιά εκείνα της δεύτερης γενιάς στο πρόσωπο των οποίων συντρέχει ποινικό κώλυμα. Οσοδήποτε και αν είναι υπεύθυνα και τα ίδια αυτά τα πρόσωπα για την εγκληματική τους συμπεριφορά, τέτοια φαινόμενα αποτελούν στο μεγαλύτερο αριθμό περιπτώσεων το προϊόν της αποτυχίας των θεσμών της χώρας μας να διασφαλίσει την ομαλή κοινωνική τους ένταξη μέσα από μια συγκροτημένη δέσμη πολιτικών παρεμβάσεων τόνωσης της κοινωνικής συμμετοχής. Θα αποτελούσε συνεπώς υποκρισία το να αρνούμαστε στα παιδιά αυτά την ελληνική ιθαγένεια για λόγους που ανάγονται εν πολλοίς στη δική μας ολιγωρία να μεριμνήσουμε για την ομαλή τους ανάπτυξη. Αυτό αφορά κατ’ εξοχήν τις περιπτώσεις συνήθους εφηβικής και μετεφηβικής ανομικής συμπεριφοράς (μικρο-εγκληματικότητα, μικροσυμπλοκές, ναρκωτικά). Γι’ αυτό και κρίνεται αναγκαίο τυχόν καταδίκες για τέλεση αδικημάτων να μην αποτελούν πλέον ποινικά κωλύματα για την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας με βάση το προτεινόμενο σχέδιο ρύθμισης, εφόσον αυτά έχουν τελεστεί κατά την ανηλικιότητα του ενδιαφερομένου αλλοδαπού. Σε κάθε περίπτωση όμως ο κατάλογος των αδικημάτων του άρθρου 5 παρ. 1 του ν. 3838/2010, η καταδίκη για τα οποία συνιστά ποινικό κώλυμα πολιτογράφησης, δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται και στη περίπτωση κτήσης της ιθαγένειας με βάση το προτεινόμενο άρθρο, καθώς η πρόσβαση σε αυτή τη μορφή κτήσης της ιθαγένειας από τα παιδιά που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει στη χώρα μας θα πρέπει να αποκλείεται, ακόμη και στη περίπτωση που το αδίκημα τελέστηκε μετά την ενηλικίωση, μόνο από καταδίκες για κακουργηματικές πράξεις.
Μολονότι επιδεχόμενων περαιτέρω βελτιώσεων, το προτεινόμενο σχέδιο ρύθμισης δεν παύει να κλείνει με αποφασιστικό τρόπο μια σοβαρή εκκρεμότητα στην προστασία των δικαιωμάτων των αλλοδαπών αλλά και στην ομαλή λειτουργία των μηχανισμών κοινωνικής συνοχής της χώρας μας.
Αυτό που μένει, είναι μετά και την θεσμική ένταξη της δεύτερης γενιάς στην ελληνική πολιτεία μέσω της Ιθαγένειας, να γίνουν αποφασιστικά βήματα και για την κοινωνική τους ένταξη και την απόδοση ισότιμων ευκαιριών.
