Η Ελλάδα σε θεσμική υποχώρηση: Η Κοινωνία των Πολιτών καταγράφει την ολίσθηση του Κράτους Δικαίου
Περίληψη
Η προάσπιση και ενίσχυση του κράτους δικαίου παραμένει άμεση προτεραιότητα της ελληνικής κοινωνίας των πολιτών, ενόψει της συνεχιζόμενης υποχώρησης των θεσμών της χώρας.
Χρόνιες πλημμέλειες και νέες απειλές για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα καταγράφονται από τις ανεξάρτητες οργανώσεις Vouliwatch, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ), Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA), HIAS Ελλάδας, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) και Reporters United, με τη συνεισφορά μας στον ετήσιο έλεγχο των εθνικών συστημάτων που διεξάγει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της Έκθεσης για το Κράτος Δικαίου.
Εντοπίζουμε πέντε οριζόντια ζητήματα με αντίκτυπο στις διαφορετικές πτυχές του κράτους δικαίου στην Ελλάδα:
- Παρακολουθήσεις από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) και χρήση του λογισμικού κατασκοπείας Predator κατά υψηλόβαθμων κρατικών λειτουργών, δημοσιογράφων και άλλων στόχων,
- Παρέμβαση της κυβέρνησης στο έργο των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών όπως η Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ), ιδίως μέσω αντισυνταγματικών τροποποιήσεων της σύνθεσης της Αρχής, εκφοβισμού των μελών της και κλήση τους ως υπόπτων σε ποινικές διαδικασίες,
- Αναγκαστική εξαφάνιση ανθρώπων που ζητούν άσυλο στη χώρα υπό τη μορφή επαναπροωθήσεων, με συνέχιση της ευθείας παράβασης διαταγών του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την παροχή βοήθειας σε ανθρώπους σε κίνδυνο και για την πρόσβασή τους σε διαδικασίες ασύλου,
- Ολίσθηση της ελευθερίας του Τύπου, με κατάταξη της χώρας στην τελευταία θέση της ΕΕ για δεύτερη συνεχή χρονιά, λόγω των απειλών και επιθέσεων, των παρακολουθήσεων και των καταχρηστικών αγωγών (SLAPPs) κατά δημοσιογράφων,
- Αστυνομική βία και αυθαιρεσία, ιδίως κατά μειονοτήτων, σε συνδυασμό με την ευρύτερη αντίληψη περί ατιμωρησίας των σωμάτων ασφαλείας και την έλλειψη αποτελεσματικής διερεύνησης.
Η έκθεσή μας επισημαίνει περαιτέρω παραβιάσεις των αρχών του κράτους δικαίου και των υποχρεώσεων που επιβάλλει το διεθνές, το ενωσιακό και το εθνικό δίκαιο, μεταξύ των οποίων:
- Καταστρατήγηση των συνταγματικών και νομοθετικών εγγυήσεων της καλής νομοθέτησης, μέσω της συνεχιζόμενης τακτικής των ανεπαρκών δημοσίων διαβουλεύσεων, της κατάθεσης και ψήφισης «πολυνομοσχεδίων» και εκπρόθεσμων ή/και άσχετων τροπολογιών, καθώς και της συνεχούς τροποποίησης προσφάτως ψηφισθέντων νόμων,
- Πλημμελής και αδιαφανής έλεγχος της διαφθοράς, οπισθοδρόμηση του πλαισίου για τις δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης («πόθεν έσχες»), ζητήματα μη εφαρμογής του νόμου για το Μητρώο Διαφάνειας και για τα δώρα υπουργών και βουλευτών,
- Πλημμελής συμμόρφωση της χώρας με τις υποχρεώσεις διαφάνειας και ανοικτών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της συστηματικής αδυναμίας ανταπόκρισης της Κυβέρνησης και της Βουλής σε αιτήματα πληροφοριών και κατάθεσης εγγράφων,
- Κατάχρηση του ποινικού δικαίου, ενδεικτικά των διατάξεων για τη διακίνηση, σε βάρος προσφύγων και μεταναστών, αλλά και κατά οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων για σύννομες δράσεις υποστήριξης.
Στόχος της συνεισφοράς μας είναι να υποστηρίξουμε τη διαδικασία ελέγχου του κράτους δικαίου με την υποβολή αξιόπιστων και επίκαιρων πληροφοριών και να αιτηθούμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη διατύπωση συστάσεων προς την Ελλάδα για συγκεκριμένες δεσμεύσεις, ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσματική συμμόρφωση της χώρας με τις θεμελιώδεις αρχές και νομικές υποχρεώσεις του δικαίου της ΕΕ.
Η Ελληνική Κυβέρνηση οφείλει να:
- Διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα του θεσμού της νομικής βοήθειας στην Ελλάδα, υπό την εποπτεία του Υπουργείου της Δικαιοσύνης, με στόχο την αντιμετώπιση των καταγεγραμμένων ελλείψεων και την προώθηση της δίκαιης και αποτελεσματικής λειτουργίας της νομικής βοήθειας.
- Συμμορφώνεται αμέσως και πλήρως με τα ασφαλιστικά μέτρα που υποδεικνύει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σύμφωνα με το Άρθρο 39 του Κανονισμού του.
- Ενισχύσει τη διαφάνεια της διερεύνησης καταγγελιών κακομεταχείρισης από σώματα ασφαλείας, παρέχοντας, μεταξύ άλλων, στοιχεία για τον αριθμό υποθέσεων που εξετάζονται από την ποινική δικαιοσύνη και από μη δικαστικούς μηχανισμούς ελέγχου, καθώς και για τα αποτελέσματα των ερευνών.
- . Διασφαλίσει ότι το σύστημα πόθεν έσχες, τόσο σε επίπεδο νομοθεσίας όσο και σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής, εναρμονίζεται με τις αρχές της διαφάνειας και της λογοδοσίας καθώς και με τις συστάσεις της Greco.
- Ενισχύσει τη διαφάνεια της λειτουργίας των Επιτροπών της Βουλής και ιδίως της Επιτροπής Ελέγχου Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης.
- Υιοθετήσει ένα ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των δημοσιογράφων και των πηγών τους από παράνομη παρακολούθηση και να επισπεύσει τις έρευνες σχετικά με την παρακολούθηση δημοσιογράφων και άλλων προσώπων τόσο μέσω υποκλοπών από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) όσο και μέσω παράνομης χρήσης του λογισμικού κατασκοπείας Predator σε βάρος στόχων.
- Θεσπίσει νομοθεσία κατά των αγωγών SLAPP για την προστασία των δημοσιογράφων και των μέσων ενημέρωσης από τις καταχρηστικές αγωγές.
- Διασφαλίσει την ουσιαστική πρακτική εφαρμογή του δικαιώματος πρόσβασης στην πληροφορία καθώς και των διατάξεων για τα ανοικτά δεδομένα.
- Εφαρμόσει τους κανόνες που θέτει το Σύνταγμα, ο Κανονισμός της Βουλής, ο Ν 4622/2019 και το Εγχειρίδιο Νομοπαρασκευαστικής Μεθοδολογίαςσχετικά με τη νομοπαρασκευαστική / νομοθετική εργασία, συμμορφούμενη προς τις αρχές του κράτους δικαίου και της καλής νομοθέτησης.
- Διασφαλίσει την ανεξάρτητη και απρόσκοπτη λειτουργία των ανεξάρτητων αρχών και των μελών τους στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων τους.
- Αναθεωρήσει τις ρυθμίσεις για την εγγραφή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και να διασφαλίσει τη συμμόρφωση του πλαισίου με τους ενωσιακούς κανόνες και δη τα θεμελιώδη δικαιώματα στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, στην ιδιωτική ζωή και στην προστασία προσωπικών δεδομένων, καθώς και με τις συστάσεις του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης.
- Εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για να αποσαφηνιστεί ότι η παροχή συμβουλευτικής και συνδρομής σε άτομα που εισέρχονται παράτυπα στην Ελλάδα με βούληση να αιτηθούν διεθνή προστασία και η επικοινωνία προς τούτο δεν δύνανται να ερμηνευτούν ως αξιόποινες πράξεις.
Σας καλούμε να διαβάσετε την πλήρη αναφορά μας και να μοιραστείτε την πρωτοβουλία μας. Οφείλουμε συλλογικά να συνεχίσουμε την προσπάθεια υπεράσπισης του κράτους δικαίου στη χώρα μας και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
