Ετήσιο Σεμινάριο/Συνάντηση Εργασίας της AEDH
Ταλίν Εσθονίας, 31 Μαίου-2 Ιουνίου 2013
Το σεμινάριο της πρώτης μέρας ήταν αφιερωμένο στη θεματική «Ιδιότητα (-ες) του πολίτη» και χωρισμένο σε τρεις συνεδρίες-πάνελ («Στέρηση πρόσβασης στην ιθαγένεια», «Δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη», «Κοινωνική ιδιότητα του πολίτη». Συνοψίζω κάποιες από τις εισηγήσεις:
Ο Boris Cilevics (ειδικός εμπειρογνώμονας για θέματα ανιθαγένειας στο Συμβούλιο της Ευρώπης) υπενθύμισε με έμφαση ότι η έννοια «ιδιότητα του πολίτη» αναφέρεται σε κάτι ευρύτερο του δεσμού της εθνικής ιθαγένειας, καθώς περιλαμβάνει επίσης το στοιχείο της πολιτικής συμμετοχής και της κοινωνικής συνοχής. Ως προς το ζήτημα της θεμελίωσης ενός «δικαιώματος στην ιδιότητα του πολίτη» στο θετικό δίκαιο επικαλέστηκε το άρ. 15 της Οικουμενικής Διακήρυξης και το άρ. 17 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ενώ έκανε μνεία στο ψήφισμα 20/5 της ΓΣ του ΟΗΕ, που αναγνωρίζει ότι κανείς δεν πρέπει να στερείται αυθαίρετα την ιθαγένειά του και, άρα, επιβεβαιώνει εξ αντιστρόφου την ύπαρξη ενός θεμελιώδους δικαιώματος κάθε ανθρώπου να είναι μέλος μιας ορισμένης πολιτικής κοινότητας. Στη συνέχεια, αναφέρθηκε σε δύο αποφάσεις του ΕΔΔΑ, την Kuric κ. Σλοβενίας και την Genovese κ. Μάλτας, οι οποίες θεώρησαν τη στέρηση της ιθαγένειας ως προσβολή του δικαιώματος στον ιδιωτικό-οικογενειακό βίο, η πρώτη, και ως διακριτική μεταχείριση, η δεύτερη. Παρόλα αυτά, καθώς τόνισε, υπάρχουν σήμερα 12.000.000 ανιθαγενείς, μεταξύ των οποίων και 700.000 στην Ευρώπη (: όχι μόνο Παλαιστίνιοι ή Ρομά, αλλά και άνθρωποι που στερήθηκαν την ιθαγένειά τους από λόγους διαδοχής-κατάρρευσης κρατών κοκ.). Αυτό που θα πρέπει να προσεχθεί, έκλεισε, από όλους όσοι υποστηρίζουν την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής ιδιότητας του πολίτη είναι ότι, εάν αυτή δεν παρεμβαίνει και στο ζήτημα της ανιθαγένειας, θα επέβαλλε ακόμη περισσότερες διακρίσεις για τους ανιθαγενείς.
Ο Aleksejs Dimitrovs (από την Επιτροπή Δικαιώματων της Εσθονίας) παρείχε εκτενή πληροφόρηση γύρω από την κατάσταση στις Βαλτικές Χώρες, εστιάζοντας στις δυσκολίες που προέκυψαν μετά την ανεξαρτητοποίησή τους και όταν κλήθηκαν να προσδιορίσουν «ποιοι είναι οι πολίτες τους». Χαρακτηριστικά, 8-9% των κατοίκων σήμερα της Εσθονίας είναι «απροσδιορίστου ιθαγένειας».
Ο Jean-Pierre Dubois (επίτιμος πρόεδρος της Γαλλικής Λίγκας, καθηγητής στο Paris-Sud) σχολίασε αυτό που ο ίδιος αποκάλεσε το «δημοκρατικό παράδοξο της ιθαγένειας»: ότι κατά μια παράδοξα κυκλική φορά των πραγμάτων, οι εθνικές κυβερνήσεις εκπροσωπούν αυτούς τους οποίους οι ίδιες αναγνωρίζουν ως εθνικούς τους πολίτες. Προέκρινε και αυτός την ιδιότητα του πολίτη ως θεμελιώδες πανανθρώπινο δικαίωμα (απορρέον από την εγγενή κοινωνική ροπή των ανθρώπων να συγκροτούν πολιτικές κοινωνίες) και μίλησε ένθερμα για την ανάγκη μιας ευρωπαϊκής «ιδιότητας του πολίτη», επάλληλα και σε συνάρθρωση με τις εθνικές, στη βάση της σταθερής διαμονής στην ευρωπαϊκή επικράτεια, περιλαμβάνοντας έτσι όχι μόνο κάτα παράγωγο τρόπο τους πολίτες των χωρών-μελών, αλλά και υπηκόους τρίτων χωρών καθώς και τους ανιθαγενείς.
Οι Rui Pedrosa και Rafael Lara, εκπρόσωποι οργανώσεων δικαιωμάτων αντίστοιχα της Πορτογαλίας και της Ανδαλουσίας (Ισπανία) προέβησαν σε μία παρουσίαση υπό τον τίτλο «Έξοδος από την κρίση: Με δικαιώματα και δημοκρατία», στην οποία συνέβαλαν με κατάθεση στοιχείων και σκέψεων και οι εκπρόσωποι των οργανώσεων της Ιταλίας, Κύπρου και Ελλάδας, που θα μπορούσε να κωδικοποιηθεί στα εξής: α) οι πολιτικές λιτότητας όχι μόνο δεν επιλύουν την κρίση, αλλά θέτουν σε αμφισβήτηση τα κοινωνικά δικαιώματα και τη δημοκρατική αρχή, β) η έξοδος από την κρίση μπορεί να γίνει με οικονομική ανάπτυξη που όμως θα συνοδεύεται από την επέκταση και εμβάθυνση των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, γ) θα πρέπει να αναζητηθούν τρόποι για να ενισχυθεί η «αγωγιμότητα» των κοινωνικών δικαιωμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο (βλ. και προσφυγή σε οργανισμούς όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Κοινωνικά Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης), δ) καθώς δε το ζήτημα του χρέους είναι ένα κοινό ευρωπαϊκό ζήτημα, προτείνεται η σύγκληση ευρωπαϊκής συνδιάσκεψης για το χρέος των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου. Στο πλαίσιο της παρουσίασης, συμφωνήθηκε η προσεχής σύνταξη κοινού κειμένου («μανιφέστου») των οργανώσεων-μελών της AEDH του ευρωπαϊκού Νότου υπό τον παραπάνω τίτλο («Έξοδος από την κρίση: Με δικαιώματα και δημοκρατία»).
Η Veronique van de Planque (αντιπρόεδρος της βελγικής Λίγκας), συνεχίζοντας τη συζήτηση γύρω από τα κοινωνικά δικαιώματα, τόνισε ότι πρέπει να πάψουμε να θεωρούμε ότι έχουν απλώς «φαντασιακή ισχύ» και να τα δούμε ως ειδική νομική γλώσσα για θετικές δράσεις. Ως παράδειγμα μιας νομικής δράσης για την ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας ανέφερε τη νομική αρωγή που προσέφερε η βελγική Λίγκα σε μία ένωση γονέων αναπήρων ενώπιον της Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης (υπόθεση FIDH κ. Βελγίου) και η οποία οδήγησε στις 26.3.12 σε καταδίκη του Βελγίου με το σκεπτικό ότι «η πραγματική και ίση πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες είναι δικαίωμα και όχι μια θεωρητική υποχρέωση του κράτους».
Τη δεύτερη μέρα, έγιναν οι πρώτες εργασίες του «Εργαστηρίου για την Ευρώπη των Δικαιωμάτων», μια ιδέα της AEDH για τη θέση της εμπειρογνωμοσύνης της (expertise) στην υπηρεσία της υπόθεσης των Ευρωεκλογών του προσεχούς έτους. Χαράχτηκαν έξι άξονες που αντιστοιχούν σε ισάριθμα πεδία δικαιωμάτων: α) μετανάστευση/άσυλο, β) κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, γ) κρατούμενοι, δ) μειονότητες/διακρίσεις, ε) προστασία των προσωπικών δεδομένων, στ) ιδιότητα του πολίτη. Οι εκπρόσωποι των οργανώσεων μελών χωρίστηκαν σε έξι αντίστοιχες ομάδες εργασίας και επεξεργάστηκαν αρχές – προτάσεις για κάθε άξονα. Στο τέλος της μέρας, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα εργασίας των ομάδων και τέθηκε ο σχεδιασμός της κωδικοποίησής τους υπό ένα κοινό κείμενο-μπροσούρα, το οποίο θα αναλάβουν να προωθήσουν οι επιμέρους οργανώσεις στις χώρες τους και η AEDH σε ευρωπαϊκό πεδίο. Παραθέτω στοιχεία από τις ομάδες εργασίας στις οποίες συμμετείχα, αυτήν των κοινωνικών-οικονομικών δικαιωμάτων (Α) και της ιδιότητας του πολίτη (Β):
Α. Οι επεξεργασίες της ομάδας για τα κοινωνικά-οικονομικά δικαιώματα μπορούν να συνοψιστούν στα εξής σημεία: α) αναφερόμαστε σε έξι πεδία (εργασία, παιδεία, υγεία, στέγη, κοινωνική συνδρομή, πολιτισμός) β) στη βάση ενός διττού κριτηρίου: άπο άποψη πρόσβασης στις παροχές αυτών των πεδίων, αλλά και από άποψη ποιότητας των παροχών που προσφέρονται σε αυτά τα πεδία, γ) μας ενδιαφέρει, άρα, η ισότητα αποτελεσματικής πρόσβασης και η ισότητα ποιοτικής απόλαυσης, ως εκφάνσεις της ισότητας των ανθρώπων απέναντι στο νόμο και της ισότητας ως προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δ) πράγμα που επιβάλλει ένα ελάχιστο κοινό επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης για όλους όσοι διαβιούν σταθερά εντός μιας πολιτικής κοινότητας, ειδικότερα δε για όλους τους μονίμους κατοίκους στην ευρωπαϊκή επικράτεια (ο λόγος για μια ευρωπαϊκή κοινωνική ιδιότητα του πολίτη στη βάση της διαμονής).
Β. Οι επεξεργασίες της ομάδας γύρω από την ιδιότητα του πολίτη κωδικοποιούνται στα εξής τέσσερα σημεία: α) υπάρχει καθολικό δικαίωμα στην ιδιότητα του πολίτη, που δεν χορηγείται ως προνόμιο από ένα κράτος αλλά αξιώνεται ως δικαίωμα από κάθε άνθρωπο, β) αν όρος για την απόλαυση ενός τέτοιου δικαιώματος είναι η ιδιότητα του ανθρωπίνου όντος, όρος για την άσκησή του είναι η ιδιότητα του σταθερού κατοίκου σε μια επικράτεια, γ) η ιδιότητα του πολίτη πρέπει να είναι πλήρης και περιεκτική, να συγκροτεί ένα ακλόνητο βάθρο δικαιωμάτων, ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών, δ) αναγνωρίζονται πολλαπλές-συναρθρωμένες ιδιότητες του πολίτη, στη βάση της πολλαπλής συμμετοχής σε πολιτικές κοινότητες. Όλα συνοψίζονται στην εξής φράση: καθολική, περιεκτική, πληθυντική ιδιότητα του πολίτη στη βάση της διαμονής.
Την τρίτη και τελευταία ημέρα διεξήχθη η Γενική Συνέλευση της AEDH, η οποία πραγματεύθηκε κυρίως ζητήματα καταστατικού και προέβη στην εκλογή ταμία.
Περίπου τον Ιούλιο, θα υπάρξει στη γαλλική και αγγλική γλώσσα μια συνόψιση των εργασιών του συνεδρίου. Τα πορίσματα των εργστηρίων θα κωδικοποιηθούν και γύρω στον ερχόμενο Οκτώβριο θα οργανωθεί συνάντηση των οργανώσεων-μελών στις Βρυξέλλες και παρουσίαση των αρχών-προτάσεων στις πέντε πολιτικές ομάδες του Ευρωκοινοβουλίου.
