Εγγύηση δικαιωμάτων χωρίς διακρίσεις
Tης Κλειώς Παπαπαντολέων*
Η Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου έχει εδώ και χρόνια διατυπώσει δημόσια τις θέσεις της για το ζήτημα της υποχρεωτικής εφαρμογής της Σαρία σε μερίδα συμπολιτών μας. Πρόσφατα, μάλιστα, υπενθυμίσαμε ότι η εφαρμογή του ιερού ισλαμικού νόμου για τις έννομες σχέσεις οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου (διαζύγια, διατροφή, επιμέλεια τέκνων, διαθήκες, μεταξύ άλλων) των μελών της μειονότητας, με αποκλειστική δικαιοδοσία του μουφτή, παραβιάζει σειρά συνταγματικών διατάξεων και διεθνών συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα: διακρίσεις σε βάρος των γυναικών ως προς την κληρονομική μερίδα και τους όρους του διαζυγίου, μη λήψη υπόψη του βέλτιστου συμφέροντος των τέκνων κατά τις υποθέσεις επιμέλειας, έλλειψη δικονομικών εγγυήσεων δίκαιης δίκης, έλλειψη σεβασμού στη βούληση του αποθανόντος για την τύχη της περιουσίας του.
Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, η Ενωση άσκησε παρέμβαση υπέρ της προσφεύγουσας στη δίκη ενώπιον της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), δίκη η οποία αποτέλεσε και την αφορμή για τη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Το ζήτημα της εφαρμογής της Σαρία σε ένα τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού -και μάλιστα υποχρεωτικά- είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και πολύπλοκο θέμα, το οποίο είναι ελάχιστα γνωστό ακόμα και μεταξύ νομικών.
Η ιδιαιτερότητα αυτή θέτει κάποια προφανή ερωτήματα, όπως η συμβατότητα μεταξύ ενός θρησκευτικού δικαίου με τις αρχές και τις εγγυήσεις ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους δικαίου. Η δικλίδα ασφαλείας που είχε προκρίνει ο Ελληνας νομοθέτης ήταν ο έλεγχος των αποφάσεων του μουφτή από τα αστικά δικαστήρια. Ο δικαστικός όμως αυτός έλεγχος υπήρξε ιδιαίτερα ελλιπής και σπάνιος, με αποτέλεσμα να επικυρώνονται αποφάσεις που εξόφθαλμα παραβίαζαν το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου ή την αρχή της ισότητας των φύλων από τα αστικά δικαστήρια. Οι παραβιάσεις, δηλαδή, θεμελιωδών δικαιωμάτων και εγγυήσεων γίνονταν κατά βάση ανεκτές από τον δικαστικό μηχανισμό.
Ακόμα πιο ενδιαφέρουσα είναι η πάγια νομολογία του Αρείου Πάγου, η οποία έφερε και τη χώρα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου: το Ανώτατο Δικαστήριο επιμένει να προτάσσει τη μειονοτική ιδιότητα σε βάρος της ιδιότητας του υποκείμενου δικαίου, σε βάρος της ιδιότητας του προσώπου και της βασικής αρχής του αυτοπροσδιορισμού, πολλαπλασιάζοντας με αυτό τον τρόπο τις διακρίσεις. Για να το πω απλά, το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο δεν αναγνωρίζει σε ένα πρόσωπο της μειονότητας το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά του να αποφασίζει ότι θέλει να κληρονομηθεί όπως όλοι οι άλλοι Ελληνες, με βάση τον Αστικό Κώδικα, αλλά του επιβάλλει -ενάντια στη βούλησή του- την υπαγωγή του στο θρησκευτικό δίκαιο, επειδή ακριβώς είναι μέλος της μειονότητας.
Είναι συνεπώς εύκολο να κατηγορούμε τη Σαρία, αναπαράγοντας στην κριτική αυτή και όλα τα στερεότυπα για το Ισλάμ. Το δύσκολο, αλλά και το κρίσιμο, είναι να κάνει η πολιτεία τη δουλειά της, δηλαδή να λειτουργήσει ως εγγυητής των δικαιωμάτων για κάθε πρόσωπο, χωρίς διακρίσεις. Είναι, λοιπόν, προφανώς εξαιρετικά θετική η πρωτοβουλία της κυβέρνησης, η οποία δεν πρέπει να εξαντληθεί μόνο σε αυτή την τροποποίηση. Θα πρέπει άμεσα να θεσπίσει και το Προεδρικό Διάταγμα που θα θέτει όρους και εγγυήσεις για την ενώπιον του μουφτή διαδικασία και, βεβαίως, δεν πρέπει να μείνει εκεί.
Το στάδιο της προαιρετικής επιλογής δικαιοταξίας, με τεκμήριο υπέρ των αστικών δικαστηρίων, δεν μπορεί παρά να είναι ένας ενδιάμεσος σταθμός στην κατεύθυνση της πλήρους και ουσιαστικής συμπερίληψης των μελών της μειονότητας με όρους ισότητας. Στη συνέχεια πρέπει πολιτεία και μειονότητα να ξεκινήσουν έναν ειλικρινή διάλογο για το σύνολο των θεμάτων (βακούφια, μειονοτική εκπαίδευση, τρόπος επιλογής μσουφτή κ.λπ.) προκειμένου τα μέλη της μειονότητας, διατηρώντας το στοιχείο του αυτοπροσδιορισμού τους, να μεταβούν ομαλά από το καθεστώς της κατάστασης εξαίρεσης στην κανονικότητα.
* Δικηγόρος, Πρόεδρος της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στο ένθετο ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ που κυκλοφόρησε με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα» (10/12/2017).
