Για την ανάγκη χαρτογράφησης των δικαιωμάτων στην Ελλάδα της κρίσης
Αν κάποιος επιχειρήσει να αποτυπώσει την έκταση και το περιεχόμενο των δικαιωμάτων όπως διαμορφώνονται σήμερα στην Ελλάδα και την προβάλει στον άξονα του χρόνου προς το (άμεσο) παρελθόν θα διαπιστώσει πιθανόν μια εξελικτική πορεία διακλάδωσης και εμπλουτισμού από το 1974 και μετά, ανεξάρτητα από τις τάσεις παραβίασης δικαιωμάτων (βλ. αστυνομική βία και αυθαιρεσία) και τις ισχυρές ιδεολογικές νησίδες αντίστασης στην δικαιοκρατία (βλ. δικαιώματα των μειονοτήτων). Η οικονομική κρίση από το 2009 επέφερε μια διαφορετική πορεία στην αντίληψη περί δικαιωμάτων και την εξελικτική τους διαδρομή. Το ηγεμονικό προ(σ)ταγμα λέει ότι η ένδεια οικονομικών πόρων απαιτεί «θυσίες», στις οποίες οι βασικές ουσιαστικές και δικονομικές εγγυήσεις των δικαιωμάτων οφείλουν να υποταχθούν, δηλαδή να ενταχθούν στο αγοραίο επιχείρημα «του κόστους». Έτσι, ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα υφίστανται πιέσεις από μία οριζόντια δυναμική: τον κανόνα δικαίου τείνει να αντικαταστήσει η απόφαση, την διαδικασία δημοκρατικής διαβούλευσης ο αιφνιδιασμός.
Η χαρτογράφηση των δικαιωμάτων όπως ισχύουν σήμερα, αλλά και όπως ίσχυαν στο άμεσο παρελθόν, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο κατανόησης των μεταβολών που συντελούνται, σε πολιτικό και θεσμικό επίπεδο. Η αποτύπωση των ατομικών, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων σε μία ποιοτική αποτίμηση του περιεχομένου τους σε σχέση με τις διεκδικήσεις και τις κατοχυρωμένες εγγυήσεις, και κυρίως την διακινδύνευση των αντίστοιχων έννομων αγαθών, μπορεί να αποκαλύψει την γύμνια του επιχειρήματος που υποστηρίζει την υποχώρηση των δικαιωμάτων λόγω κόστους, και να προβάλει ακριβώς το αντίθετο: ότι η παραβίαση και η υποχώρηση των δικαιωμάτων έχει δυσανάλογο οικονομικό κόστος για το κράτος και την κοινωνία, το ανθρώπινο δυναμικό της και τις θεσμικές σχέσεις που έχουν οικοδομηθεί στη λογική και προοπτική του δημοκρατικού ελέγχου.
Για τους λόγους αυτούς, η ΕΕΔΑ εγκαινιάζει μια οργανωμένη προσπάθεια καταγραφής και ποιοτικής αποτίμησης των δικαιωμάτων στην Ελλάδα κατά την διάρκεια της κρίσης. Η προσπάθεια αυτή οφείλει να λάβει κατ’ αρχήν υπόψη της το νομικο-πολιτικό υπόβαθρο της περασμένης 5-10ετίας και να προχωρήσει στην εξέταση και ανάλυση του ισχύοντος καθεστώτος παρουσιάζοντας και συζητώντας την ποιότητα των κανόνων δικαίου και τoν βαθμό ανταπόκρισής τους στις σχέσεις τις οποίες καλούνται να ρυθμίσουν. Κρίσιμη παράμετρος σε αυτήν την προσπάθεια «μέτρησης» είναι και η ταχύτητα επανακαθορισμού των σχέσεων ως προς μεγάλα τμήματα του πληθυσμού κατά την οικονομική κρίση.
Το εγχείρημα θα υλοποιηθεί υπό τον συντονισμό του ΔΣ και θα εμπλακούν ανά θεματική όσοι και όσες, μέλη και φίλοι, θέλουν και μπορούν να προσφέρουν με την γνώση και την κρίση τους. Εάν μάλιστα βρεθεί χρηματοδότηση, τμηματική ή συνολική, ασφαλώς θα επιταχυνθεί η υλοποίηση του σχεδίου.
Σε πρώτη φάση θα αποτυπωθεί το «δέντρο των δικαιωμάτων» στην μεγαλύτερη δυνατή ανάπτυξή του. Στην συνέχεια θα γίνει η ανάθεση της καταγραφής και αποτίμησης των δικαιωμάτων. Προφανώς η διαδικασία αυτή μπορεί να είναι και αμφίδρομη. Για την βέλτιστη ομογενοποίηση των ευρημάτων και την ένταξή τους στην ευρύτερη εικόνα των δικαιωμάτων, θα πρέπει να γίνεται η αποτύπωση (μέσα από παρόμοιες πηγές) για κάθε δικαίωμα στα εξής επίπεδα:
- Το κανονιστικό (διεθνή συνθήκη – σύνταγμα – νόμος/πδ/υπ. αποφάσεις κλπ),
- Το εφαρμοστικό (διοικητική πρακτική, δικαστικές αποφάσεις κλπ),
- Το πολιτικό (συζητήσεις στη Βουλή-διακοινώσεις κυβέρνησης- κείμενα διεκδικήσεων κλπ),
- Της αποτίμησης από τρίτους (εκθέσεις διεθνών και εθνικών οργάνων κλπ) και
- Της δικής μας άποψης ως προς την (τυχόν) υποχώρηση των δικαιωμάτων σε σχέση με κάποιες σταθερές (πχ σύνταγμα, διεθνείς συνθήκες, προηγούμενο καθεστώς). Η τελευταία μπορεί να διατυπώνεται για ομάδες δικαιωμάτων και συνολικά.
Τα δικαιώματα κατηγοριοποιούνται ανάλογα με την θεωρία, και τη σχετική αποτύπωσή τους στο Σύνταγμα, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη. Εκτός από το σχετικό θετικό δίκαιο (de lege lata) θα λαμβάνεται υπόψη και το υπό διαμόρφωση ή το υπό διεκδίκηση (delege ferenda) δίκαιο, το οποίο θα καταδεικνύει τις προοπτικές εξέλιξης των δικαιωμάτων. Σε πολλές περιπτώσεις τα δικαιώματα διασταυρώνονται υπό δύο τουλάχιστον διαφορετικές οπτικές (πχ. ισότητα αντρών-γυναικών, αυτόνομα, αλλά και ειδικά σε ζητήματα αστικού δικαίου, κράτηση ως ατιμωτική μεταχείριση, κράτηση στις εγγυήσεις της στέρησης της ελευθερίας, κ.ά.). Σε άλλες περιπτώσεις ορισμένες ειδικές κατηγορίες υποκειμένων των δικαιωμάτων μπορούν να συζητηθούν αυτόνομα ανασυντάσσοντας τα δικαιώματα που τους αντιστοιχούν. Έτσι τα αντίστοιχα δικαιώματα μπορεί να εμπίπτουν και σε μία ή περισσότερες κατηγορίες (μετανάστες – διοικ. κράτηση, μειονότητα Θράκης-εκπαίδευση, κρατούμενοι – εκπαίδευση κ.άλ.).
Σε κάθε καταχώρηση στο δέντρο των δικαιωμάτων και τις επί μέρους διακλαδώσεις τηρείται παρόμοια μεθοδολογία, τηρουμένων των αναλογιών και των ειδικών χαρακτηριστικών. Η δομή του κάθε κειμένου ανά δικαίωμα/παρακλάδι του δέντρου ακολουθεί τα εξής ερωτήματα, διατρέχοντας τα πέντε επίπεδα που προαναφέρθηκαν:
α) Ποιο ήταν το νομικό καθεστώς που προηγήθηκε, ποιο το πολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εφαρμόστηκε, πως ερμηνεύτηκε. Ποια τα συμφραζόμενα εντός των οποίων μετεξελίχθηκε στο ισχύον δίκαιο.
β) Το ισχύον δίκαιο. Ποια τα συμφραζόμενα εφαρμογής του. Ποια η εφαρμογή του και η ερμηνεία του.
γ) Ποιες ανάγκες δεν καλύπτονται. Ποιος ο συσχετισμός με άλλα δικαιώματα. Πρόταση βελτίωσης-προσαρμογής.
Η παρουσίαση του περιεχομένου θα πρέπει να έχει την δυνατότητα να εμφανίζονται σε δεύτερο επίπεδο (υπερκείμενες συνδέσεις) τα κείμενα των νόμων, των δικαστικών αποφάσεων, ή άλλων τεκμηρίων. Επίσης η όλη παρουσίαση του δέντρου των δικαιωμάτων θα πρέπει να γίνει μέσα από κατάλληλο λογισμικό που θα δίνει την δυνατότητα εύληπτης παρουσίασης μέσα από των συσχετισμό των δικαιωμάτων μεταξύ τους αλλά και ως προς την πολιτικο-οικονομική συγκυρία που τους παρήγαγε/κατάργησε. Στο σημείο αυτό κρίσιμο ενδιαφέρον έχει η αποτύπωση τυχόν ομόρροπων ή αντίρροπων διεκδικήσεων διεύρυνσης ή σύγκρουσης δικαιωμάτων, φαινόμενο ιδιαίτερα έντονο την εποχή της κρίσης.
Η υλοποίηση και η επιτυχία του σχεδίου επαφίεται εξολοκλήρου σε όσους και όσες αποδεχτούν την πρόσκληση συμμετοχής. Προφανώς θα υπάρξει ανισομέρεια στην φάση εκκίνησης αλλά και στα πρώτα στάδια υλοποίησης, σε σχέση με την προσφορά συμμετοχής αλλά και την φύση ή τη δυσκολία των επί μέρους θεματικών. Το δέντρο θα χτιστεί βαθμιαία: όσα κλαδιά ολοκληρωθούν θα «ανοίγουν» στη δημόσια συζήτηση, ενώ τα υπόλοιπα θα εξελίσσονται. Όσο υπάρχει «ανοιγμένο» «κλαδιά» τόσο θα επωφελούνται τα υπόλοιπα από το κεκτημένο της διαδικασίας και του περιεχομένου. Η διαδικασία θα ανανεώνεται καθόσον τα πράγματα αλλάζουν, και πιθανότατα κι εμείς μαζί τους. Η Ένωσή μας φιλοδοξεί, έτσι, να ενεργοποιήσει περισσότερα μέλη και φίλους με σκοπό να συμβάλει στην κατανόηση και την αντιμετώπιση των συνεχώς διογκούμενων ελλειμμάτων που πλήττουν πολύπλευρα τα δικαιώματα.
κτ, 13.12.2013
ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
