Ασυνόδευτοι ανήλικοι: δηλώσεις και πραγματικότητα

Του Βασίλη Παπαστεργίου*

Στη συνέντευξή του στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε μια κάπως ασυνήθιστη αναφορά σε μια ειδική πλευρά του προσφυγικού ζητήματος: «Είμαι ξεκάθαρος. Υπάρχει ένα πρόβλημα στο οποίο πρέπει να δείξουμε ιδιαίτερη ευαισθησία. Αυτό αφορά τα ασυνόδευτα ανήλικα», είπε συγκεκριμένα.
Την ίδια προτεραιότητα δήλωσε ότι έχει ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης. «Θα τα φιλοξενήσουμε όπως πρέπει», δήλωσε στην πρόσφατη συνέντευξή του στην Καθημερινή (13/10/2019). Παρόμοιες δηλώσεις κάνουν διάφοροι –αρμόδιοι και αναρμόδιοι– κυβερνητικοί παράγοντες.
Μάλλον δεν πρόκειται για σύμπτωση. Ο κυβερνητικός λόγος προσπαθεί να διανθίσει με μια νότα ευαισθησίας την κατά τα άλλα αυστηρή ρητορική της για το προσφυγικό (το οποίο εν τω μεταξύ προσπαθεί να μετονομάσει σε μεταναστευτικό).
Η επιδίωξη είναι σαφής: «θα είμαστε αυστηροί εκεί που χρειάζεται, αλλά θα είμαστε ευαίσθητοι σε σχέση με τα παιδιά», μοιάζει να λέει συλλογικά η κυβέρνηση.

Κράτηση αντί φιλοξενίας

Δυστυχώς όμως, η πραγματικότητα δείχνει άλλα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχει κάθε μήνα το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), στους 3 μήνες της νέας διακυβέρνησης, οι θέσεις σε δομές μακροχρόνιας ή προσωρινής φιλοξενίας μειώθηκαν από 1.862 σε 1.640.
Αντίθετα, έχει ήδη διπλασιαστεί ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων που έχει τεθεί σε προστατευτική φύλαξη, δηλαδή επί της ουσίας σε κράτηση. Ο όρος «προστατευτική φύλαξη» είναι ένας ευφημισμός που υποδηλώνει την κράτηση του ασυνόδευτου ανηλίκου σε αόριστο χρονικό διάστημα έως ότου μεταφερθεί σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας. Την 30-9-2019 οι ανήλικοι υπό προστατευτική φύλαξη ήταν 238 έναντι 139 την 30-6-2019. Ενδεικτικά, το κέντρο κράτησης της Αμυγδαλέζας αυτή την στιγμή «φιλοξενεί» σχεδόν 70 ανήλικους, τουλάχιστο διπλάσιους απ’ ό,τι λίγους μήνες πριν. Η αύξηση του αριθμού των ανηλίκων υπό τη συγκεκριμένη μορφή κράτησης συνδέεται και με την αύξηση των σχετικών ελέγχων, όπως ομολογούν παράγοντες του υπουργείου.
Διαισθανόμενη προφανώς την προοπτική της ραγδαίας αύξησης του αριθμού των κρατουμένων στην Αμυγδαλέζα, η κυβέρνηση επέλεξε να εκδηλώσει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της για τους ασυνόδευτους ανήλικους κατά ένα μάλλον παράδοξο τρόπο.
Συγκεκριμένα, μεθόδευσε την «αποκέντρωση» της κράτησης των ασυνόδευτων ανηλίκων με τη διασπορά τους σε αστυνομικά τμήματα της Αττικής. Για όποιον έχει μια εικόνα για τις συνθήκες κράτησης σε φυλακές και κρατητήρια, είναι γνωστό ότι τα αστυνομικά τμήματα είναι οι τόποι όπου οι συνθήκες κράτησης αγγίζουν το χαμηλότερο όριο. Είναι χώροι χωρίς προαυλισμό, με τα χαμηλότερα επίπεδα υγιεινής, διατροφής και καθαριότητας. Κι όμως αυτοί οι χώροι θεωρήθηκαν ως οι καταλληλότεροι να φιλοξενήσουν ασυνόδευτους ανήλικους!
Το αδιέξοδο αυτής της αντίληψης υπήρξε πλήρες. Μέσα σε λίγες μέρες, τα κρατητήρια 3 αστυνομικών τμημάτων της Αττικής γέμισαν με ασυνόδευτους ανήλικους, με παιδιά από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, τα οποία τέθηκαν υπό κράτηση με αόριστη διάρκεια, χωρίς φυσικά να βαρύνονται με οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη.

Καταδίκη για παράνομη και εξευτελιστική μεταχείριση

Πριν λίγες ημέρες, ωστόσο, μια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έθεσε σε δοκιμασία αυτή την κάπως ανορθόδοξη σύλληψη, καθώς έκρινε ότι η πρακτική της προστατευτικής φύλαξης των ασυνόδευτων ανηλίκων δια της κράτησης στα αστυνομικά τμήματα συνιστά παράνομη και εξευτελιστική μεταχείριση και επέβαλε στην ελληνική κυβέρνηση την άμεση μεταφορά τους σε δομές κατάλληλης φιλοξενίας. Ταυτόχρονα, ζήτησε να οριστούν άμεσα επίτροποι για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων αυτών των παιδιών. Ας σημειωθεί ότι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές –και ενώ έχουν μεσολαβήσει 8 μέρες από την έκδοση της απόφασης– η κυβέρνηση δεν έχει ακόμα συμμορφωθεί.
Για να είμαστε δίκαιοι, δεν είναι η πρώτη φορά που η χώρα μας έρχεται αντιμέτωπη με τέτοιου είδους καταδίκες. Είναι πολύ πρόσφατες άλλες δύο καταδίκες που αφορούν σε κράτηση ανηλίκων σε αστυνομικά τμήματα, αλλά και στη διαμονή τους σε ιδιαίτερα ακατάλληλες συνθήκες στην Ειδομένη το 2016. Το ζητούμενο, λοιπόν, εν προκειμένω δεν είναι ένας λόγος κομματικής ιδιοτέλειας και επιβεβαίωσης. Εξάλλου, οι ευθύνες είναι προφανές ότι δεν είναι μονόπλευρες.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι η αυστηροποίηση της πολιτικής για το άσυλο, η ακροδεξιάς υφής ρητορική και η ένταση των ελέγχων τείνουν να εκτοξεύσουν τον αριθμό των ανηλίκων σε κράτηση και αυτό είναι κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς τον κυβερνητικό λόγο περί προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αντιθέτως, στο επίπεδο της δημιουργίας δομών φιλοξενίας, τα αποτελέσματα δεν είναι τόσο λαμπρά. Σύμφωνα πάλι με τα στοιχεία του ΕΚΚΑ, από τους 4.600 ασυνόδευτους ανηλίκους που ζουν σήμερα στη χώρα μας, μόνο 1.600 στεγάζονται σε οργανωμένες δομές κάθε είδους. Οι υπόλοιποι 3.000 ζουν στις δυστοπίες της Μόριας και του ΚΥΤ Σάμου ή σε κράτηση ή σε άτυπες και επισφαλείς συνθήκες στέγασης.
Από την αλλαγή αυτής της πραγματικότητας θα κριθεί αυτή η κυβέρνηση και όχι από την εύκολη και ανέξοδη ρητορική επίδειξη ευαισθησίας για τους ασυνόδευτους ανήλικους.

*Ο Βασίλης Παπαστεργίου είναι αντιπρόεδρος ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

** Το άρθρο δημοσιεύεται στην ΕΠΟΧΗ, 20/10/2019 – σχετικό λινκ http://epohi.gr/asynodeutoi-anhlikoi-dhlwseis-kai-pragmatikothta/?fbclid=IwAR3lGfGaG25vu80n0vZWNhMR_tyP1wgIZgqX0GYh8Pu7tSYQBz1LJKSTR64