Μήπως Ήρθε η Ώρα να Μιλήσουμε για την Ευθανασία στην Ελλάδα;
Η ζωή αξίζει τον κόπο να τη ζεις όσο έχει αξία για μας τους ίδιους. Όταν παύει να είναι έτσι καλύτερα να τελειώνει, αφού το να συνεχίσεις δεν έχει νόημα. […] Θα έπρεπε να αποτελεί μία πράξη ατομικής ελευθερίας και να μας είναι ευκολότερο να βρούμε μία βοήθεια όταν τη χρειαζόμαστε. […] Μερικές φορές θα δείχναμε περισσότερη αγάπη σε κάποιον αν του προσφέραμε βοήθεια για να πεθάνει παρά για να ζήσει.
– Ramón Sampedro Cameán, Γράμματα από την κόλαση
Πριν από τρία χρόνια, ο Αλέξανδρος Βέλλιος προσπάθησε να ταρακουνήσει τα λιμνάζοντα ύδατα της ελληνικής κοινωνίας με το αίτημά του για ευθανασία, αλλά συνάντησε κλειστά αυτιά και στόματα από κάθε πλευρά. Το ζήτημα της ευθανασίας απασχολεί τα δημόσια πράγματα εδώ και χρόνια λόγω ποικίλων γεγονότων. Οι περιπτώσεις του «γιατρού-θανάτου» J.Kevorkian στις ΗΠΑ (1990), αλλά και των ασθενών R.Sampedro στην Ισπανία (1998), P.Welby (2006) και E.Englaro (2009) στην Ιταλία, έφεραν την ευθανασία στην επικαιρότητα και προκάλεσαν συζητήσεις, διαξιφισμούς και προβληματισμό. Η αρχαία πρακτική της ευθανασίας αποτελεί ένα εκ των σημαντικότερων ζητημάτων της σύγχρονης βιοηθικής και μόνο λίγες χώρες στην Ευρώπη την έχουν νομιμοποιήσει (Ελβετία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο). Πρόκειται για τις περιπτώσεις ενεργητικής ευθανασίας ή υποβοηθούμενης αυτοκτονίας, διότι υπάρχει και η λεγόμενη παθητική ευθανασία, η οποία είναι νόμιμη σε άλλες χώρες (π.χ. Δανία) και αφορά στην άρνηση θεραπείας και στο δικαίωμα του ασθενή να αφεθεί να πεθάνει, αλλά χωρίς τη χορήγηση κάποιου επιταχυντικού φαρμάκου. Το σύνηθες, βέβαια, είναι η απουσία διαλόγου για την ευθανασία εν γένει, η οποία οδηγεί στην παραγνώριση του ζητήματος και στην αναπαραγωγή στερεοτύπων και λανθασμένων αντιλήψεων.
Στην Ελλάδα η ευθανασία αποτελεί θέμα-ταμπού, ενώ το νομικό σύστημα είναι κατά κάποιον τρόπο αντιφατικό. Συνήθως υποστηρίζεται ότι το θέμα της ευθανασίας επιλύεται απαγορευτικά βάσει του άρθρου 300 του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ) σύμφωνα με το οποίο όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο γι’ αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση. Το εν λόγω άρθρο είναι εμφανώς αρνητικά προδιατεθειμένο απέναντι στην ευθανασία αναφερόμενο σε ανθρωποκτονία, την οποία εκλαμβάνει αρνητικά ανεξάρτητα από το κίνητρο και την τιμωρεί. Πρόσφατα υπήρξε η πρόταση από ανώτατο δικαστή για τη συμπερίληψη κάποιας πρόβλεψης για ευθανασία στον νέο ΠΚ, αλλά δυστυχώς αυτό τελικά δεν συνέβη.
Αν περιοριστούμε στον ΠΚ η απαγόρευση είναι σαφής, αλλά τότε αγνοούμε δύο άλλους νόμους του ελληνικού κράτους, οι οποίοι μας οδηγούν στο συμπέρασμα περί ενός είδους αντιφατικότητας. Σύμφωνα με το άρθρο 47 του Ν.2071/1992 (Φ.Ε.Κ. Α΄123), το οποίο αναφέρεται στα δικαιώματα του νοσοκομειακού ασθενή, τονίζεται αφενός ότι ο ασθενής έχει το δικαίωμα να αρνηθεί θεραπευτική πράξη (παρ.3) και επίσης το δικαίωμα σεβασμού και αναγνώρισης των θρησκευτικών και ιδεολογικών του πεποιθήσεων (παρ.7). Εκτός αυτού, σύμφωνα με τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Ν.3418/2005, Φ.Ε.Κ. Α΄287, κεφάλαιο Θ΄) στο άρθρο 29 (Ιατρικές αποφάσεις στο τέλος της ζωής) αναφέρεται ότι ο γιατρός λαμβάνει υπόψη τις επιθυμίες που είχε εκφράσει ο ασθενής ακόμη και αν κατά τον χρόνο της επέμβασης ο ασθενής δεν είναι σε θέση να τις επαναλάβει (παρ.2) και αμέσως μετά, ότι ο γιατρός οφείλει να γνωρίζει ότι η επιθυμία ενός ασθενή να πεθάνει, όταν αυτός βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο δεν συνιστά νομική δικαιολόγηση για τη διενέργεια πράξεων οι οποίες στοχεύουν στην επίσπευση του θανάτου (παρ.3). Εδώ μάλλον έγκειται και η προαναφερόμενη αντίφαση. Εάν ένας ασθενής με βάση τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις αρνηθεί θεραπεία προκειμένου να πεθάνει (παθητική ευθανασία) ή ζητήσει ενεργητική ευθανασία, θα γίνει σεβαστή η επιθυμία του ή όχι; Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, προφανώς όχι. Άρα, οι επιθυμίες και ο σεβασμός στις πεποιθήσεις του ασθενή μένουν κενό γράμμα σε αυτήν την περίπτωση. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται, βέβαια, και η σθεναρή αντίδραση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη νομιμοποίησης της ευθανασίας, όπως και επί σειράς άλλων θεμάτων που σχετίζονται με τη διαχείριση του ανθρώπινου σώματος (π.χ. αποτέφρωση, διακοπή κύησης, κτλ), η οποία ασκεί άμεση και αρνητική επίδραση στην όποια πολιτική απόφαση.
Η ευθανασία αποτελεί προφανώς ένα ιδιαίτερο ζήτημα που χρήζει προσεκτικής και μελετημένης αντιμετώπισης. Ενδεχομένως έφτασε ο καιρός να τεθεί στη δημόσια συζήτηση ως ατομικό δικαίωμα και να γίνουν ορισμένα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση μακριά από παιχνίδια πίστης ή εξουσίας με τη ζωή ταλαιπωρημένων ανθρώπων.
Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου, Κοινωνιολόγος, Διδάσκων ΕΑΠ & Ερευνητής Παντείου Παν/μίου, Μέλος ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη στήλη Ρισπεκτ του Vice Greece.
