Παρατηρήσεις της ΕλΕΔΑ στο σχέδιο νομοθετικής ρύθμισης για το θέμα των δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων του Μουφτή

Δεκέμβριος 2017

Παρατηρήσεις της ΕλΕΔΑ επί του σχεδίου νομοθετικής ρύθμισης για το θέμα των δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων του Μουφτή

 

Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, συνεπής στη διαχρονική της θέση υπέρ της κατάργησης της υποχρεωτικής εφαρμογής του ιερού ισλαμικού δικαίου και της υποχρεωτικής δικαιοδοσίας του Μουφτή επί των υποθέσεων οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου των μελών της μειονότητας της Θράκης, συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία διαβούλευσης γύρω από την προτεινόμενη μεταρρύθμιση του ισχύοντος νομικού πλαισίου. Υπενθυμίζουμε ότι η Ένωση ήταν μία από τις ελάχιστες φωνές που επί δεκαετίες, μέσα από τη διοργάνωση εκδηλώσεων, τη δημοσίευση κειμένων τεκμηρίωσης και άλλες δημόσιες παρεμβάσεις, εφιστούσε την προσοχή της ελληνικής πολιτείας και της κοινής γνώμης στα προβλήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αντιμετώπιζαν και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τα μέλη της μειονότητας, ένα μόνο εκ των οποίων είναι η υποχρεωτική εφαρμογή της Σαρία.

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η παρέμβαση που άσκησε η Ένωση ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση Μόλλα Σαλί κ. Ελληνικής Δημοκρατίας (η οποία εκδικάστηκε στις 6/12/2017), υποστηρίζοντας ότι το δικαίωμα κάθε Έλληνα πολίτη να μπορεί να προσφύγει ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων της χώρας και να ρυθμίσει τις έννομες σχέσεις του βάσει του γενικώς ισχύοντος αστικού δικαίου αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, καθώς και ότι απόρροια αυτού του δικαιώματος είναι το δικαίωμα κάθε μέλους της μειονότητας να επιλέγει, κατά περίπτωση και όχι εκ προοιμίου και γενικώς, αν θα υπόκειται στην ειδική δικαιοδοσία του Μουφτή ή αν θα απεκδύεται της μειονοτικής του ιδιότητας υπάγοντας τις έννομες σχέσεις του στα πολιτικά δικαστήρια. Το καθεστώς υποχρεωτικής εφαρμογής μιας δικαιοταξίας θρησκευτικής προέλευσης για ορισμένους μόνο πολίτες συνιστά, όπως υποστήριξε η Ένωση ενώπιον του ΕΔΔΑ, διακριτική σε βάρος τους μεταχείριση για λόγους θρησκευτικής συνείδησης, η δε ειδικότερη εφαρμογή του δικαίου αυτού οδηγεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε παραβίαση της απαγόρευσης διακρίσεων λόγω φύλου και σε μη λήψη υπόψη των δικαιωμάτων του παιδιού.

Η κατάθεση σχεδίου νόμου που καθιστά προαιρετική την προσφυγή στη δικαιοδοσία του Μουφτή συνιστά αναμφισβήτητα θετική εξέλιξη που συνεισφέρει στη βελτίωση της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όχι μόνο των μελών της μειονότητας, αλλά γενικώς στη χώρα. Η ΈλΕΔΑ χαιρέτησε δημοσίως από την πρώτη στιγμή τη νομοθετική αυτή πρωτοβουλία, η οποία μπορεί να ταράξει λιμνάζοντα ύδατα ενός σχεδόν αιώνα, ταυτόχρονα όμως κατέθεσε στο Υπουργείο και θα επαναλάβει και προφορικά στη δημόσια ακρόαση των φορέων στη Βουλή μια σειρά προβληματισμών και επισημάνσεών της προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας των προτεινόμενων ρυθμίσεων και της ασφάλειας δικαίου. Συγκεκριμένα, οι παρατηρήσεις επί του σχεδίου νόμου συνοψίζονται στα ακόλουθα τέσσερα σημεία:

 Ι. Το δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 2, δημιουργεί ασάφεια ως προς την τύχη των εξ αδιαθέτου κληρονομικών διαδοχών των μελών της μειονότητας βάσει του Αστικού Κώδικα, οι οποίες έχουν λάβει χώρα πριν την έναρξη ισχύος του νόμου. Σημειώνουμε εδώ ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μελών της μειονότητας προχωρούσε εδώ και πολλά έτη στη σύνταξη πράξεων αποδοχής κληρονομιάς με εξ αδιαθέτου διαδοχή βάσει του Αστικού Κώδικα, κατά συνέπεια το ζήτημα αυτό χρειάζεται ειδικότερη ρύθμιση για λόγους σαφήνειας και ασφάλειας δικαίου, αφού αφορά πολύ μεγάλο αριθμό περιουσιακών σχέσεων. Προτείνουμε, λοιπόν, να αναδιατυπωθεί ως εξής: ” …Για τις κληρονομικές σχέσεις της περ. γ΄ της παρ. 4 που έχουν γεννηθεί μέχρι την έναρξη ισχύος του παρόντος και για τις οποίες δεν έχει εκδοθεί αμετάκλητη δικαστική απόφαση περί του αντιθέτου, εφαρμόζονται οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Διαθήκες που έχουν συνταχθεί πριν την έναρξη ισχύος του παρόντος σύμφωνα με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα (δημόσιες, ιδιόγραφες, μυστικές κτλ), έχει επέλθει κληρονομική διαδοχή,  και  δεν έχουν ακυρωθεί για οποιονδήποτε λόγο με αμετάκλητη δικαστική απόφαση, αναπτύσσουν κανονικά τις έννομες συνέπειες τους κατά τον χρόνο επαγωγής”.

ΙΙ. Στο δεύτερο εδάφιο της παρ. 3 του αρ. 5 του ν. 1920/1991 ορίζεται ότι «Το  δικαστήριο  ερευνά  μόνον  αν  η απόφαση εκδόθηκε μέσα στα όρια της δικαιοδοσίας του Μουφτή και αν οι διατάξεις που εφαρμόσθηκαν αντίκεινται στο Σύνταγμα». Η διάταξη αυτή, η οποία είναι ήδη περιοριστική ως προς την έκταση του ελέγχου του αρμόδιου πολιτικού δικαστηρίου επί των αποφάσεων του Μουφτή (όπως προκύπτει από τη χρήση του όρου «μόνον» και τη ρητή αναφορά αποκλειστικά σε έλεγχο συνταγματικότητας) έχει τύχει περιορισμένης εφαρμογής στην πράξη, όπως προκύπτει τόσο από σχετικές δημοσιευμένες νομολογιακές έρευνες όσο και από την εμπειρία του πεδίου. Προκειμένου να επιτευχθεί η πλήρης εναρμόνιση της παράλληλης δικαιοταξίας του ιερού μουσουλμανικού δικαίου με την ελληνική και ευρωπαϊκή έννομη τάξη, ορθό είναι να τροποποιηθεί η διάταξη αυτή ως εξής: «Το δικαστήριο ερευνά αν η απόφαση εκδόθηκε μέσα στα όρια της δικαιοδοσίας του Μουφτή και αν οι διατάξεις που εφαρμόσθηκαν αντίκεινται στο Σύνταγμα ή τις διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχουν κυρωθεί με νόμο, όπως ιδίως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση δια την προάσπισιν των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (ν.δ. 53/1974) μετά των κυρωθέντων προσθέτων πρωτοκόλλων της, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών της 18ης Δεκεμβρίου 1979 για την εξάλειψη  όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών (ν. 1342/1983) και η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ν. 2101/1992)». Κατ’ αυτό τον τρόπο εισάγεται έντονη υπόμνηση προς τα αρμόδια δικαστήρια να ασκούν έλεγχο σε βάθος για τυχόν αντίθεση αποφάσεων του Μουφτή προς το όλο πλέγμα των διατάξεων που εγγυώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ελληνική και την ευρωπαϊκή έννομη τάξη και ικανοποιείται πάγιο αίτημα όλων των συναφών διεθνών οργανισμών προς την ελληνική πολιτεία.

ΙΙΙ. Όπως είναι διατυπωμένη η διάταξη δημιουργείται νομοτεχνικά ασάφεια ως προς τον χρόνο έναρξης του προαιρετικού χαρακτήρα της διαδικασίας ενώπιον του Μουφτή. Συγκεκριμένα η παρ. 4 συνδέει την έναρξη ισχύος της περ. α΄ της παρ. 4 του άρθρου 5 του ν. 1920/1991 με τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος που θα ρυθμίζει τους δικονομικούς κανόνες ενώπιον του Μουφτή, ενώ η παρ. 2 της προτεινόμενης τροπολογίας ορίζει ότι στον ενδιάμεσο χρόνο ο Μουφτής επιλαμβάνεται των υποθέσεων που άγονται «κοινή συναινέσει» ενώπιόν του. Ο τρόπος, ωστόσο, που θα διαπιστώνεται η κοινή αυτή συναίνεση δεν διευκρινίζεται ούτε προκύπτει σε τι διαφοροποιείται η «κοινή συναίνεση» από την «υποβολή αίτησης αμφότερων των διαδίκων μερών» που προβλέπεται στην παρ. 4.α΄. Κατά την άποψή μας, η σύνδεση της έναρξης ισχύος του προαιρετικού χαρακτήρα της ενώπιον του Μουφτή διαδικασίας με την μελλοντική έκδοση του προεδρικού διατάγματος δημιουργεί τον κίνδυνο της παραπομπής της μεταρρύθμισης στις ελληνικές καλένδες, η δε μεταβατική ρύθμιση είναι όλως αόριστη με αποτέλεσμα να δημιουργείται ανασφάλεια δικαίου. Ορθότερο είναι να εισαχθεί στην περ. α΄ της παρ. 4 του αρ. 5 ν. 1920/1991 ειδικότερη ρύθμιση που να ορίζει λεπτομερέστερα τον τρόπο υποβολής της κοινής αίτησης των διάδικων μερών (όπως άλλωστε υπήρχε στην αρχική εκδοχή της διάταξης) και να καταργηθεί πλήρως το πρώτο εδάφιο της παρ. 4 της προτεινόμενης τροπολογίας, ώστε η ισχύς συνολικά των διατάξεών της να αρχίζει από τη δημοσίευση του νόμου.

IV. Ανεξαρτήτως του αν θα συνδεθεί ή όχι με την έναρξη ισχύος του προαιρετικού χαρακτήρα της δικαιοδοσίας του Μουφτή, είναι πάντως ιδιαίτερα κρίσιμο να εκδοθεί το συντομότερο δυνατό το προεδρικό διάταγμα το οποίο θα ρυθμίζει τις λεπτομέρειες για την ενώπιον του Μουφτή διαδικασία. Το διάταγμα αυτό πρέπει να περιλαμβάνει πραγματικές εγγυήσεις δίκαιης δίκης, όπως την έγγραφη και με υποχρεωτική παρουσία δικηγόρου σύνταξη της δήλωσης υποβολής της υπόθεσης στον Μουφτή, τη δυνατότητα παροχής νομικής βοήθειας και του ευεργετήματος της πενίας, την παρουσία και των δύο διάδικων μερών κατά τη συζήτηση της υπόθεσης κλπ., με σεβασμό πάντοτε στις ιδιαιτερότητες της θρησκευτικού χαρακτήρα δικαιοταξίας που θεσπίζεται από το ιερό μουσουλμανικό δίκαιο και καλείται να εφαρμόσει ο Μουφτής. Επί των ειδικότερων ρυθμίσεων του προεδρικού αυτού διατάγματος θα επανέλθουμε με συγκεκριμένες προτάσεις. Είναι όμως προφανές ότι το ως άνω π.δ. αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για την πλήρη και αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθετικής σας πρωτοβουλίας.

 

Το κείμενο σε μορφή pdf εδώ