Παρέμβαση σε Επιτροπή της Βουλής

Φυλακές τύπου Γ’: Από το σωφρονισμό στην εξουδετέρωση και την εκδίκηση

Ως Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου έχουμε επανειλημμένα τονίσει την ανάγκη να αλλάξει το παράδειγμα των φυλακών: να αλλάξει προς μία κατεύθυνση διεύρυνσης των δικαιωμάτων των κρατουμένων, επέκτασης του θεσμού της ημιελεύθερης διαβίωσης, περιορισμού του εξαιρετικά επαχθούς μέτρου της προσωρινής κράτησης και βεβαίως ουσιαστικής αποσυμφόρησης των φυλακών. Οι όποιες προσπάθειες αποσυμφόρησης λοιπόν είναι θετικές, και είναι γεγονός πως κάποιες από τις διατάξεις του νομοσχεδίου βρίσκονται σε αυτήν την κατεύθυνση.

Σήμερα, όμως, η ελληνική φυλακή εξαθλιώνει ή/και εξαγριώνει τόσο τους κρατούμενος όσο και τους φύλακές τους. Η επίταση αυτών των συνεπειών δια των φυλακών ασφαλείας (τύπου Γ’) συνιστά μια οριστική μετάβαση από το μοντέλο του σωφρονισμού στο μοντέλο της απόλυτης εξουδετέρωσης, αν όχι στο μοντέλο μιας ακραίας εκδικητικής λογικής.

Πιο συγκεκριμένα:

• Φυλακή τύπου Γ΄ ήδη προβλέπεται. Η εξειδίκευση και η μελλοντική ουσιαστική λειτουργία της δημιουργεί σοβαρά ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως προς τους όρους λειτουργίας, τις διαδικασίες εισαγωγής, το χρόνο παραμονής και τον τρόπο ελέγχου αυτής.
• Οι κρατούμενοι που θα πάνε εκεί, δεν θα κρίνονται εξατομικευμένα αλλά βάσει χαρακτηριστικών ποινής και αδικήματος. Συνεπώς, στο στάδιο έκτισης της ποινής γίνεται μια νέα επιμέτρηση ή επιβάλλεται μια νέα ποινή, πέρα από αυτή που όρισε ο νομοθέτης (στον ουσιαστικό ποινικό νόμο) και επέβαλε ο δικαστής. Επιπλέον, με τον εγκλεισμό στη μοναδική φυλακή τύπου Γ’ στερούνται του δικαιώματος έκτισης της ποινής σε χώρο κοντινό προς το σπίτι τους, σε αντίθεση με τους λοιπούς κρατουμένους.
• Στις φυλακές τύπου Γ΄ μετάγονται και προσωρινά κρατούμενοι! (Άρ. 1 § 4). Δημιουργείται μια νέα κατηγορία υποδίκων, αυτών που διώκονται για συγκεκριμένα εγκλήματα, για τους οποίους δεν ισχύει το αντίστοιχο άρθρο για μεταχείριση που προσιδιάζει σε ελεύθερη διαβίωση κλπ. (Άρ. 1 § 5).

Ορισμένες επιμέρους παρατηρήσεις για την φυλακή τύπου Γ΄:

• Τα μέτρα ασφαλείας «τελούν υπό τον έλεγχο του αρμόδιου δικαστικού λειτουργού» ο οποίος όμως δεν έχει καμιά εξουσία να τα αλλάξει, αφού οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι δε υπόκεινται σ’ αυτόν ιεραρχικά. Αφήνεται έτσι το περιθώριο για «αυστηρότερο τρόπο διαβίωσης» χωρίς να εξειδικεύεται τι μπορεί να αφορά, αν και πρόκειται για επιπλέον περιορισμό ατομικών δικαιωμάτων (Άρ 1 § 4).
• Θεσμοθετείται μεταγωγή σε Αστυνομικό κρατητήριο, με μόνη εγγύηση τις επισκέψεις και επικοινωνία. Όμως, το Αστυνομικό Κρατητήριο είναι για προσωρινή παραμονή (ωρών ή 1-2 ημερών). Τι θα γίνει με δίκες που διαρκούν; Ας μην ξεχνάμε ότι με τις σημερινές συνθήκες από μόνη της η παραμονή σε χώρο της αστυνομίας συνιστά παραβίαση δικαιωμάτων π.χ. για προαυλισμό, σίτιση, ψυχαγωγία κλπ (Άρ. 1 § 6).
• Προβλέπεται εξοντωτικά μεγάλη διάρκεια παραμονής στη φυλακή τύπου Γ΄ αφού οι κρατούμενοι θα μείνουν εκεί 10 χρόνια! (Άρ. 1 § 7).
• Θα μετάγονται σε Τύπου Γ΄ και λιγότερο ‘κακοί’ κρατούμενοι για εργασία! Δηλαδή θα υπάρχουν εξ αρχής κρατούμενοι δύο ταχυτήτων (Άρ. 1 § 10).
• Πιθανός περιορισμός επισκέψεων στενών συγγενών θα προσέβαλε τον συνταγματικά κατοχυρωμένο θεσμό της οικογένειας. (Άρ. 1 § 11).
• Άρ. 1 § 12. Θεσμοθετεί εξαιρέσεις από τις επισκέψεις του άρ. 53. Τι σημαίνει αυτό; Μπορεί να αποκλειστεί η επίσκεψη του Συνηγόρου του Πολίτη ή της Βουλής (που προβλέπονται στην παρ. 7);
• Οι φυλακές τύπου Γ’ αποκλείουν τις Άδειες και την ημιελεύθερη διαβίωση (Άρ. 1 § 13-14).
• Επίσης, για την αυστηροποίηση της υπό όρους απόλυσης: η υπό όρους απόλυση ανήκει στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο και ως εκ τούτου, βάσει της απαγόρευσης της αναδρομικότητας του νόμου (άρ. 7 Συντ.) δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε κρατουμένους που έχουν ήδη τελέσει αξιόποινη πράξη (Άρ 3.) Όμως όπως προβλέπεται, οι σωφρονιστικές ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν αναδρομικά για όσους έχουν τελέσει ήδη αδικήματα και έχουν ήδη δικαστεί; Δεν συνιστά αυτό επιβάρυνση της κατάστασής τους;

Συμπερασματικά, τα μέτρα του νομοσχεδίου θα οδηγήσουν σε μια αποσυμφόρηση, και αυτό είναι σίγουρα θετικό. Πρόκειται όμως για ημίμετρα που δεν εντάσσονται σε μια στοιχειώδη, οργανωμένη αντεγκληματική και σοφρωνιστική πολιτική. Δεν θα πετύχουν τίποτα περισσότερο από μια πρόσκαιρη εκτόνωση της έντασης που υπάρχει σήμερα.

Την ίδια στιγμή όμως, το κράτος ενδίδει στον πανικό που έχει προκληθεί από μία άδεια –την άδεια Ξηρού– και στο όνομα της ασφάλειας εξαγγείλει φυλακές τις οποίες ονομάζει ‘υψίστης ασφαλείας’. Πέρα από την αδικαιολόγητη περιστολή δικαιωμάτων, η νέα φυλακή δεν θα έχει κανένα άλλο αποτέλεσμα. Το παράδειγμα των φυλακών ασφαλείας θα έχει αρνητική αντανάκλαση στα δικαιώματα των κρατουμένων και στις υπόλοιπες φυλακές. Η Ασφάλεια δεν έχει τιμωρητικό χαρακτήρα. Ασφάλεια δεν είναι οι υψηλοί τοίχοι, δεν είναι τα κάγκελα, ούτε οι δολοφονίες σωφρονιστικών υπαλλήλων και κρατούμενων. Ασφάλεια είναι το να συνυπάρχουν αρμονικά υπάλληλοι και κρατούμενοι μέσα στις φυλακές. Ασφάλεια δεν είναι να χτίζεις φυλακές προκειμένου να περιορίζεις δικαιώματα. Ασφάλεια είναι να αλλάξεις τις απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες κράτησης που υπάρχουν σήμερα παντού, καθώς και την γενικευμένη μη απόδοση της Δικαιοσύνης την οποία αναγνωρίζει και το ίδιο το Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Εισήγηση της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου που διαβαστηκε απο τον εκπρόσωπο της Χρήστο Ηλιάδη στην Διαρκή Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης, σχετικά με το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων «Ρυθμίσεις Ποινικού και Σωφρονιστικού Δικαίου και άλλες διατάξεις» (19.6.2014).

 

φωτογραφία: Michael Coghlan