Λογοκρισία: δεν φταίει ο «διερχόμενος ιερέας»
Άρθρο του Δημήτρη Χριστόπουλου στην Εφημερίδα των Συντακτών
«Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση υποχρεώθηκε να διακόψει την προβολή του έργου με τον τίτλο Stills… κατόπιν καταγγελιών επί του περιεχομένου αυτού, επειδή σέβεται και υπακούει τους νόμους».
Ετσι ξεκινάει η ανακοίνωση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση μετά την παύση της προβολής των βίντεο του Βέλγου Kris Verdonck. Τα βίντεο αυτά προβάλλονταν για έξι μέρες κάθε νύχτα, από τις δέκα ώς τις δύο, στην «πλάτη» του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», στον τοίχο ενός πάρκινγκ δίπλα στην πλατεία Καρύτση.
Ο χώρος και ο χρόνος της προβολής έχουν τη σημασία τους. Τα βίντεο δεν προβάλλονταν ούτε στις 9.00 το πρωί στην «πλάτη» της Μητρόπολης της Αθήνας ούτε στην πρόσοψη ενός παιδικού σταθμού. Αυτό, όμως, δεν έφτανε. Μάθαμε πως ένας διερχόμενος ιερωμένος ενοχλήθηκε και, ως διά μαγείας, τα βίντεο έπαψαν να προβάλλονται. Η ανακοίνωση της Στέγης καταλήγει ύστερα από μια παράγραφο γενικής τοποθέτησης εναντίον των λογοκριτικών πρακτικών πως «είναι καιρός πια να συζητήσουμε για την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης στον δημόσιο χώρο».
Αυτό λοιπόν και θα κάνουμε θέτοντας ενώπιον των ευθυνών τους αυτούς που συναίνεσαν και διέκοψαν την προβολή των βίντεο. Την ίδια τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών δηλαδή. Κακώς, πιστεύω, η ώς σήμερα συζήτηση εστιάζει στον ιερέα. Αυτός αυτά ένιωθε, αυτά έκανε και σε τελευταία ανάλυση, δεν φαίνεται να ίδρωσε κιόλας για να τα καταφέρει.
Το ερώτημα λοιπόν είναι απλό και η απάντησή του εξόχως δυσάρεστη: Ποιος είναι ο λογοκριτής; Μήπως στην υπόθεση της Outlook το 2003 ήταν ο Εβερτ κι ο Καρατζαφέρης; Οχι. Αυτοί ήταν οι ηθικοί αυτουργοί της λογοκρισίας. Οι φυσικοί αυτουργοί της ήταν ο αρμόδιος υπουργός Πολιτισμού, Ευάγγ. Βενιζέλος, και ο καλλιτεχνικός διευθυντής της έκθεσης.
Στη σημερινή περίπτωση τι έγινε; Βολεύει να τα φορτώσουμε όλα στον άξεστο συντηρητισμό του ανώνυμου «διερχόμενου ιερέα». Αυτός όντως το ξεκίνησε. Αλλοι όμως το τελείωσαν. Αυτοί που δεν όρθωσαν το ανάστημά τους. Δεν φτάνει ένας στη λογοκρισία.
Κάνει λοιπόν ο «διερχόμενος ιερέας» καταγγελία στην Αστυνομία διότι δεν αντέχει την ιδέα ότι τέτοια αίσχη προβάλλονται και η αστυνομία καλεί τους υπεύθυνους της Στέγης για να παράσχουν διευκρινίσεις επειδή το έργο προσβάλλει τη δημόσια αιδώ, ακριβέστερα την αιδώ του. Φαντάζομαι ότι σε αυτό βάρυνε η ιδιότητα του «ιερέα» και όχι του «διερχομένου»… Εδώ είμαστε στο στιγμιότυπο που επικαθορίζει την έκβαση της ιστορίας: στην πράξη της λογοκρισίας από τον ίδιο τον φορέα που είχε την ευθύνη της καλλιτεχνικής εγκατάστασης.
Στις μέρες μας δεν αρκεί ούτε ένας ιερέας ούτε ένας αστυνομικός για να αποκαθηλωθεί ένα έργο τέχνης. Ετσι ήταν στην Ελλάδα ώς το 1974. Εκτοτε, αναγκαίος κρίκος της επιτέλεσης της λογοκρισίας είναι και ο καθ’ ύλην αρμόδιος. Οι ιθύνοντες της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, αφού έχουν συμμορφωθεί στις επιθυμίες του ιερέα, επειδή η Στέγη, λέει, «σέβεται και υπακούει τους νόμους», δηλώνουν «αντίθετοι σε αυτή τη λογική αντιμετώπισης ενός έργου τέχνης». Αλήθεια όμως, ποιοι νόμοι στην Ελλάδα το 2015 υπαγορεύουν ότι ένας διερχόμενος μπορεί να πάει σε ένα αστυνομικό τμήμα επειδή προσβάλλεται από κάτι και αυτό να εξαφανίζεται; Μήπως να ξεκινήσουμε κι εμείς αυτήν την όμορφη συνήθεια; Κάθε φορά που κάτι δεν μας αρέσει, διερχόμενοι από κάπου, να πηγαίνουμε στο πλησιέστερο αστυνομικό τμήμα και να απαιτούμε να σταματήσει. Το αστυνομικό τμήμα να ζητάει από τους υπευθύνους να το αποσύρουν και αυτοί να λένε «συγγνώμη, δεν ήθελα να παραβιάζω τους νόμους. Το κατεβάζω»…
Ας μη γελιόμαστε. Ενα περιστατικό λογοκρισίας δεν είναι απλώς ένα στιγμιότυπο αποκαθήλωσης ενός έργου τέχνης. Είναι η στιγμή της αποκαθήλωσης του ηθικού εκτοπίσματος εκείνων των θεσμών που φέρουν την ευθύνη να προωθούν την ελεύθερη έκφραση. Στα δύσκολα κρινόμαστε, όχι στις εκθέσεις ιδεών εναντίον της λογοκρισίας. Ο αγώνας για την ελευθερία της τέχνης -για κάθε ελευθερία- θέλει σθένος. Στεγάζουμε τις τέχνες σημαίνει ότι τις προστατεύουμε από τη λογοκριτική μανία των εχθρών της ελευθερίας τους. Δεν γνέφουμε με συγκατάβαση ενώπιόν τους. Αντιστεκόμαστε.
